Kodeks pracy przewiduje, że ustanie stosunku pracy może nastąpić na skutek wygaśnięcia lub jego rozwiązania. Ten drugi przypadek będzie miał miejsce np. na skutek śmierci nauczyciela lub śmierci jego pracodawcy. Karta nauczyciela przewiduje jednak zdecydowanie większą ilość okoliczności powodujących ustanie stosunku pracy z mocy samego prawa.
Zgodnie z treścią art. 26 Karty nauczyciela, stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa odpowiednio w razie:
- prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego;
- prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych;
- prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie;
- upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności;
- stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1-5, z zastrzeżeniem art. 10 ust. 9 (zgodnie z tymi przepisami, stosunek pracy z nauczycielem mianowanym i z nauczycielem dyplomowanym nawiązuje się na podstawie mianowania, jeżeli posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym; ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych; nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie; nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie; posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska).
Wygaśnięcie stosunku pracy w powyższych przypadkach stwierdza dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę.
Warto w tym miejscu przytoczyć kilka orzeczeń Sądu Najwyższego. Zgodnie z uchwałą SN z 8 maja 1987 r. (sygn. akt III PZP 10/87), stosunek pracy mianowanego nauczyciela wygasa z mocy art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela z dniem uprawomocnienia się wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności także wówczas, gdy na poczet tej kary zaliczono okres co najmniej 3 miesięcy tymczasowego aresztowania". Z kolei w wyroku z dnia 29 kwietnia 2005 r., (sygn. akt III PK 3/05) Sąd Najwyższy uznał, że prawomocny wyrok nakazowy skazujący nauczyciela za przestępstwo z art. 178a § 1 KK (przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji) powoduje wygaśnięcie stosunku pracy na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela. W wyroku z dnia 2 lutego 2006 r. (sygn. akt I PK 140/05), stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie, choćby stwierdzenie tego przez dyrektora szkoły nastąpiło z opóźnieniem. Pamiętajmy jednak, że uznanie nauczyciela mianowanego w postępowaniu karnym winnym popełnienia przestępstwa o charakterze umyślnym, ściganego z oskarżenia prywatnego, i odstąpienie od wymierzenia kary na podstawie art. 59 KK z nałożeniem środka karnego w postaci nawiązki nie jest prawomocnym skazaniem za przestępstwo popełnione umyślnie w rozumieniu art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela.
