Art. 59f ust. 1 Prawa budowlanego przewiduje karę, której wysokość ustalona na podstawie tego przepisu stanowi następnie podstawę do obciążenia podmiotu, który popełnił samowolę budowlaną. Zastrzeżenia, co do konstytucyjności kwestionowanego przepisu odnoszą się do opłaty legalizacyjnej, która w tym kontekście stanowi wybitnie surową sankcję za niezastosowanie się przez inwestora przed podjęciem robót budowlanych do wymogów prawa.
Art. 57 ust. 7 Prawa budowlanego odsyła do odpowiedniego zastosowania art. 59f ust. 1 w zakresie ustalania wysokości kary, jednak stawka określona w tym przepisie podlega dziesięciokrotnemu podwyższeniu w razie samowoli użytkowej. Zdaniem pytającego sądu nie jest zrozumiałe, z jakich przyczyn ustawodawca uznał, że samowola użytkowa powinna być dziesięciokrotnie ostrzej traktowana od innego rodzaju naruszeń w procesie inwestycji budowlanych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 57 ust. 7 zdanie drugie w związku z art. 59f ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane oraz załącznikiem do tej ustawy jest zgodny z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 konstytucji oraz z art. 32 ust. 1 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że obowiązek uprzedniego zawiadomienia o zakończeniu budowy, które wymaga akceptacji właściwego organu przez niewniesienie sprzeciwu w terminie 21 dni, lub uzyskania ostatecznej decyzji o pozwoleniu na użytkowanie oraz zapewniająca realizację tych powinności sankcja w postaci kary pieniężnej w wysokości określonej w art. 57 ust. 7 zdaniu 2 w związku z art. 59f ust. 1 Prawa budowlanego, mają służyć ochronie doniosłych wartości wyróżnionych ze względu na interes publiczny, jak środowisko, bezpieczeństwo ludzi i mienia, zdrowie i życie ludzi, ład przestrzenny, czy też poszanowanie uzasadnionych interesów osób trzecich.
Trybunał Konstytucyjny zauważył, że z punktu widzenia celu regulacji prawnej istotne znaczenie ma przede wszystkim niezawiadomienie właściwego organu o zakończeniu budowy lub nieuzyskanie ostatecznego pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego. Uniemożliwia bowiem realizację przez organy nadzoru budowlanego ich ustawowo określonych zadań. Nieporównywalnie mniejszą wagę w kontekście wartości chronionych przypisać należy dysproporcjom społecznym i majątkowym, wielkości obiektu budowlanego oraz okresowi jego nielegalnego użytkowania. Wynika to stąd, że takie samo zagrożenie wartości chronionej może być wynikiem samowolnego użytkowania niewielkiego, jak i dużego obiektu, krótkiego jego użytkowania bez akceptacji organu, jak i długiego, przez osobę zamożną, jak i ubogą. Zatem w zakresie określenia tego rodzaju kryteriów ustalania wymiaru kary istnieje daleko idąca swoboda decyzji ustawodawczej.
Według Trybunału surowość sankcji określonej w art. 57 ust. 7 w związku z art. 59f ust. 1 Prawa budowlanego jest adekwatna z punktu widzenia doniosłości dóbr w nich chronionych. Ma ona w optymalnym stopniu dyscyplinować, aby każdy – bez wyjątku – inwestor realizował obowiązek zawiadomienia organu nadzoru budowlanego o zakończeniu budowy lub złożenia wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie. Inicjatywa inwestora w tej kwestii stanowi podstawowy warunek prawidłowego wykonywania zadań przez nadzór budowlany, a tym samym ochrony wartości deklarowanych w ustawie – Prawo budowlane.
Podwyższenie w art. 57 ust. 7 zdaniu 2 Prawa budowlanego stawki kary pieniężnej z tytułu nielegalnego użytkowania obiektu w stosunku do sankcji przewidzianej w przypadku innych naruszeń w procesie inwestycyjnym jest uzasadnione. Te dwie sytuacje nie powinny być traktowane przez ustawodawcę na równi, gdyż wniosek o udzielenie pozwolenia na użytkowanie stanowi wezwanie właściwego organu do przeprowadzenia obowiązkowej kontroli. Dopiero w toku tej kontroli organ nadzoru budowlanego dokonuje sprawdzenia budowy pod kątem ewentualnych nieprawidłowości.
Naruszenie prawa określone w art. 57 ust. 7 zdaniu 1 Prawa budowlanego i niezgodności w zakresie wskazanym w art. 59a ust. 2 Prawa budowlanego są nieporównywalne, gdyż surowość kary pieniężnej określonej w art. 57 ust. 7 zdaniu 2 w związku z art. 59f ust. 1 Prawa budowlanego ma zapewnić możliwość dokonania sprawdzeń zgodności budowy pod względem kryteriów ustanowionych w art. 59a ust. 2 Prawa budowlanego i ewentualnie zastosowania sankcji z tytułu niezgodności z nimi. Dlatego też powyższe sytuacje, jako różniące się od siebie, są różnie traktowane, co jest spójne z konstytucyjnymi zasadami sprawiedliwości społecznej i równości.
