Zasady wywłaszczenia
Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy. Celami publicznymi są m.in. wydzielanie gruntów pod drogi publiczne i drogi wodne, budowa i utrzymanie tych dróg, obiektów i urządzeń transportu publicznego, kontroli ruchu lotniczego, budowa i utrzymanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, budowa i utrzymanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków oraz utylizacji odpadów, budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska, zbiorników i innych urządzeń wodnych, budowa i utrzymywanie pomieszczeń dla urzędów organów władzy, administracji, sądów i prokuratur, państwowych szkół wyższych, szkół publicznych a także publicznych obiektów ochrony zdrowia, przedszkoli, domów opieki społecznej i placówek opiekuńczo-wychowawczych. Nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego. Nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa nie może być wywłaszczona, chyba że jest ustanowione na niej prawo użytkowania wieczystego lub ograniczone prawo rzeczowe, jak np. służebność drogi przejazdu, które ją obciąża. Wywłaszczeniem może być objęta cała nieruchomość albo jej część. Jeżeli wywłaszczeniem jest objęta część nieruchomości a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości również zostaje nabyta w drodze umowy. Organem właściwym w sprawie wywłaszczenia nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa jest starosta, wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej. W odniesieniu zaś do nieruchomości stanowiących własność gminy, powiatu i województwa właściwy jest odpowiednio organ wykonawczy gminy, powiatu i województwa. Rokowania
Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego musi być poprzedzone rokowaniami o nabycie w drodze umowy praw do nieruchomości. Rokowania te prowadzone są pomiędzy właściwym organem a właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości oraz osobą, której przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe. Podczas tych rokowań strony uzgadniają niezbędne postanowienia umowy oraz wszystkie inne sprawy wymagające uzgodnienia. W trakcie prowadzenia rokowań osobie władającej nieruchomością można zaoferować nieruchomość zamienną. Nie jest możliwe przeprowadzenie rokowań w przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, ponieważ nie ma podmiotu, z którym organ mógłby przeprowadzić rozmowy. W takim przypadku informację o zamiarze wywłaszczenia właściwy organ podaje do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości oraz przez ogłoszenie w prasie o zasięgu ogólnopolskim. Jeżeli w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia nie zgłoszą się osoby, którym przysługują prawa do nieruchomości, można wszcząć postępowanie wywłaszczeniowe.
Wniosek o wywłaszczenie i rozprawa administracyjna
Wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego na rzecz Skarbu Państwa następuje z urzędu a na rzecz jednostki samorządu terytorialnego – na wniosek jej organu wykonawczego. Po wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej przeprowadza rozprawę administracyjną. Takiej rozprawy nie przeprowadza się w przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym. W trakcie rozprawy administracyjnej strony mogą składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty oraz przedstawiać dowody na ich poparcie. Stronami w rozprawie administracyjnej są przedstawiciel organu administracji i właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości.
Wydanie decyzji
Decyzję o nabyciu nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego, wnioskującą o wywłaszczenie wydaje starosta. Nabycie prawa własności następuje z dniem, w którym decyzja staje się ostateczna. Ostateczna decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stanowi podstawę do dokonania wpisu w księdze wieczystej, dokonywanego na wniosek właściwego organu. Wywłaszczoną nieruchomość do czasu jej wykorzystania na cel, na który nastąpiło wywłaszczenie, oddaje się w dzierżawę poprzedniemu właścicielowi na jego wniosek.
Odszkodowanie za wywłaszczenie
Wywłaszczenie własności nieruchomości lub innego prawa następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej odpowiadającym wartości wywłaszczonej nieruchomości lub wartości tego prawa. Jeżeli na wywłaszczanej nieruchomości lub prawie użytkowania wieczystego tej nieruchomości są ustanowione inne prawa rzeczowe, odszkodowanie zmniejsza się o kwotę równą wartości tych praw. Wysokość odszkodowania ustala się według stanu i wartości wywłaszczonej nieruchomości w dniu wydania decyzji o wywłaszczeniu, po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego określającej wartość nieruchomości. Podstawę ustalenia wysokości odszkodowania stanowi wartość rynkowa nieruchomości. Przy określaniu wartości rynkowej nieruchomości uwzględnia się w szczególności jej rodzaj, położenie, sposób użytkowania, przeznaczenie w planie miejscowym, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan zagospodarowania oraz aktualnie kształtujące się ceny w obrocie nieruchomościami. Odszkodowanie jest wypłacane jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna. Jako odszkodowanie może być przyznana nieruchomość zamienna. Może to jednak nastąpić tylko za zgodą wywłaszczonego właściciela. Różnicę między wysokością odszkodowania ustalonego w decyzji a wartością nieruchomości zamiennej wyrównuje się przez dopłatę pieniężną. Przeniesienie praw do nieruchomości zamiennej na rzecz osoby, której zostało przyznane odszkodowanie, następuje z dniem, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna. Decyzja ta stanowi podstawę do dokonania wpisu w księdze wieczystej.
Zwrot nieruchomości
Nieruchomość wywłaszczona nie może być użyta na cel inny niż określony w decyzji o wywłaszczeniu. Może to nastąpić jedynie w przypadku, gdy poprzedni właściciel lub jego spadkobierca nie złożą wniosku o zwrot tej nieruchomości. Dlatego też w razie powzięcia zamiaru użycia wywłaszczonej nieruchomości lub jej części na inny cel niż określony w decyzji o wywłaszczeniu, właściwy organ zawiadamia poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę o tym zamiarze. Jednocześnie należy poinformować taką osobę o możliwości zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą również żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Nieruchomość uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, jeżeli pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją tego celu albo, gdy pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel ten nie został zrealizowany. Z wnioskiem o zwrot nieruchomości lub jej części trzeba wystąpić do starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, zawiadamiając o tym właściwy organ. Uprawnienie to wygasa w przypadku, gdy stosownego wniosku nie złożono w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia o możliwości zwrotu. Nieruchomość wywłaszczona podlega zwrotowi w stanie, w jakim znajduje się w dniu jej zwrotu. W razie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, poprzedni właściciel lub jego spadkobierca zwraca wypłacone odszkodowanie a także nieruchomość zamienną, jeżeli była przyznana w ramach odszkodowania. Zwrotowi podlegają również kwoty potrącone z odszkodowania na spłatę zobowiązań wobec Skarbu Państwa lub wobec jednostki samorządu terytorialnego. Rozliczenia w ramach zwrotu nieruchomości można rozłożyć na raty, nie dłużej jednak niż na 10 lat.
