Prawo do legitymowania
Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o policji, policjanci wykonując czynności służbowe mają prawo do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości. Przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów z dnia 26 lipca 2005 roku określają jedynie, w § 4, że policjant ustala tożsamość osoby legitymowanej na podstawie m. in. dowodu osobistego albo innego niebudzącego wątpliwości dokumentu zaopatrzonego w fotografię i oznaczonego numerem lub serią lub oświadczenia innej osoby, której tożsamość została ustalona na podstawie dokumentów. Z powyższych przepisów wynika bezsprzecznie, że policjant wykonując swoje obowiązki służbowe ma prawo do legitymowania osób. Przepisy nie wskazują na żadną dodatkową przesłankę uprawniającą do legitymowania osoby, stąd nawet osoba, która nie popełniła wykroczenia, w żaden inny sposób nie naruszyła porządku publicznego może także być legitymowana. Czynność legitymowania często prowadzona jest przez policjantów w sposób prewencyjny, tj. bez żadnego dodatkowego powodu. Takie legitymowanie może być połączone ze sprawdzeniem określonej osoby w bazach danych, gdzie zamieszczone są dane o osobach poszukiwanych. Również legitymowanie prewencyjne stosowane jest w godzinach wieczornych i ma na celu ustalenie tożsamości osób przebywających o określonej porze w określonym miejscu. W razie zaistnienia jakiegoś zdarzenia policjanci mogą przesłuchać osoby, które były legitymowane w pobliżu celem ustalenia ewentualnych świadków.
Prewencyjne legitymowanie osób należy uznać za zasadne, choć z drugiej strony należy uznać, że nie może ono przybrać cech ograniczania wolności i praw obywatela, stąd legitymowanie prewencyjne nie powinno być nadużywane. Jak wynika z treści art. 15 ust. 6 ustawy o policji, czynności te powinny być wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostają podjęte. Stąd należy ograniczać legitymowanie prewencyjne jedynie do sytuacji uzasadnionych, tj. takich, gdzie występuje zagrożenie dla porządku publicznego, zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa lub osoba, która ma być legitymowana jest podejrzewana o popełnienie wykroczenia, przestępstwa lub zachodzi podejrzenie, że może być poszukiwana lub nielegalnie przebywać na terenie Polski.
Każdy ma obowiązek wykonania polecenia policjanta
W przypadku legitymowania każda osoba ma obowiązek udzielić odpowiednich informacji i okazać właściwe dokumenty tożsamości lub potwierdzające miejsce zatrudnienia, zamieszkania lub zawodu. W przypadku celowemu nie podporządkowania się takiemu wezwaniu, narażamy się na odpowiedzialność karną za wykroczenie. Jak bowiem wynika z treści art. 65 § 1 kodeksu wykroczeń, każda osoba, która umyślnie wprowadza w błąd organ państwowy lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania co do tożsamości własnej lub innej osoby, lub co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, podlega karze grzywny. Tej samej karze podlega osoba, która wbrew obowiązkowi nie udziela właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiadomości lub dokumentów co do swojej tożsamości, swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania. Oprócz tego, że osoba popełnia wykroczenie nie okazując dokumentów, lub nie udzielając informacji, policjant może albo zastosować odpowiedni środek przymusu bezpośredniego celem zmuszenia osoby do wypełnienia polecenia, lub dokonać zatrzymania osoby, celem ustalenia tożsamości.
Stosowanie siły fizycznej
Jeżeli chodzi o stosowanie środków przymusu bezpośredniego, to również przepisy ustawy o policji dopuszczają ich stosowanie. Art. 16 ust. 1 ustawy o policji stwierdza, że w razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:
- fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów;
- pałki służbowe;
- wodne środki obezwładniające;
- psy i konie służbowe;
- pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.
Ustawa ponadto stwierdza, że policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządkowania się wydanym poleceniom. Szczegółowo użycie środków przymusu bezpośredniego regulują przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego z dnia 17 września 1990 roku. Środki przymusu bezpośredniego mogą być stosowane po uprzednim bezskutecznym wezwaniu osoby do zachowania się zgodnego z prawem oraz uprzedzeniu o użyciu środków przymusu bezpośredniego, a w przypadku pocisków niepenetracyjnych dodatkowo po uprzednim oddaniu strzału ostrzegawczego. O odstąpienie przez policjanta od wzywania osoby do zachowania się zgodnego z prawem może nastąpić tylko, jeżeli zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia. Policjant powinien stosować środki przymusu bezpośredniego w taki sposób, aby osiągnięcie podporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom powodowało możliwie najmniejszą dolegliwość dla osoby, wobec której zastosowano środki przymusu bezpośredniego. Ponadto odstępuje się od stosowania środków przymusu bezpośredniego, gdy osoba, wobec której użyto tych środków, podporządkowała się wydanym poleceniom. Jak wynika z treści § 5 ust. 1 Rozporządzenia siłę fizyczną stosuje się w celu obezwładnienia osoby, odparcia czynnej napaści albo zmuszenia do wykonania polecenia.
Zatrzymanie i osadzenie w areszcie
Jak wyżej wskazano, celowe nie udzielenie określonych informacji, nie okazanie dokumentów tożsamości na żądanie policjanta, stanowić może wykroczenie. W takim przypadku policjant może dokonać zatrzymania osoby, która jest sprawcą wykroczenia. Z treści art. 45 § 1 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia wynika, że Policja ma prawo zatrzymać osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego lub nie można ustalić jej tożsamości. W przypadku zatem odmowy udzielenia informacji co do swojej tożsamości, nie posiadania dokumentów potwierdzających tożsamość, Policja może dokonać zatrzymania w celu ustalenia tożsamości sprawcy wykroczenia. Oczywiście ewentualna odpowiedzialność karna (za wykroczenie) uzależniona jest od istnienia elementu winy po stronie sprawcy.
Jak wynika z powyższych przepisów, dla ochrony dobra publicznego odpowiednie organy Państwa zostały wyposażone w narzędzia prawne, które mogą być odpowiednio zastosowane w celu zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zatrudnieni w tych służbach winni jednak pamiętać, że posiadane przez nich uprawniania winny być stosowane ze szczególną rozwagą i nie mogą być nadużywane.
Jarosław Olejarz
