Straże gminne mogą wystawić mandat osobom, które utrudniają prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej poprzez np. utrudnienie dojazdu do obiektów zagrożonych, oraz tym, którzy nie wykonują poleceń kierującego akcją ratowniczą. Takie uprawnienia miały dotychczas tylko odpowiednie organy ścigania – m.in. policja. Uprawnienia w tym zakresie nie przyznano strażakom PSP, aby w sytuacji zagrożenia mogli skupić się jedynie na swojej pracy – bez konieczności utraty czasu na prowadzenie nawet najprostszych czynności mandatowych.
Straże gminne mają więcej możliwości do nakładania mandatów na osoby, które zakłócają przebieg legalnego zgromadzenia. Mandatem mogą zostać ukarane również osoby, które przewodniczą zgromadzeniu, na które nie wydano zgody. Ukarane mogą być także osoby, które uniemożliwiają przebieg innym członkom zgromadzenia, np. tarasując drogę planowanego przejścia. Strażnicy gminni (miejscy) będą mogli w wymienionych powyżej sytuacjach wymierzyć karę grzywny w drodze mandatu karnego. Nowe prawo nadało strażnikom uprawnienie do karania mandatem osób przeprowadzających zbiórki publiczne, bez wymaganego zezwolenia lub wbrew uzyskanym warunkom.
Ponadto, na postępowanie mandatowe narażają się osoby, które nie chcą się wylegitymować strażnikom, pomimo takiego uprawnienia. Osoby legitymowane, które popełniają wykroczenie bądź te, które są świadkami – na wezwanie strażnika mają obowiązek podania informacji co do m.in. tożsamości, obywatelstwa, zawodu, miejsca zamieszkania czy zatrudnienia. W sytuacji, gdy odmówią, narażają się na konsekwencje.
Od dnia 1 marca 2011 r. strażnicy gminni mogą ukarać także lekkomyślnych sprawców fałszywych alarmów lub osób świadomie rozpowszechniających błędne informacje. Nie unikną kary osoby, których świadome zachowanie, wywołało reakcję np. służb ratunkowych. Groźba natychmiastowej kary w postaci mandatu może zniechęcić potencjalnych sprawców wykroczeń. Strażnicy gminni (miejscy) mogą ukarać mandatem osoby, które niszczą, uszkadzają i usuwają znak na szlakach turystycznych.
Więcej mandatów będzie wystawianych przez straże gminne za wykroczenia w ruchu drogowym. Kierowcy w dalszym ciągu mogą zostać ukarani mandatem wystawionym przez straż w sytuacji, gdy przekroczenie prędkości zostanie zarejestrowane m.in. przez fotoradar. Dodatkowo strażnicy mogą karać mandatem właściciela, posiadacza lub użytkownika pojazdu, który wbrew obowiązkowi, nie wskaże, na żądanie strażnika, komu powierzył swój pojazd.
