Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585, z późn. zm.) płatnik lub osoba zobowiązana do działania w imieniu płatnika może być ukarany grzywną, w przypadku gdy:
- nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie,
- nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
- udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
- nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,
- nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
- nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
- nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym w terminie.
- nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w przewidzianej w przepisach formie.
Za wymienione wyżej przewinienia płatnik może być ukarany grzywną wysokości do 5 tys. zł.
Ponadto karze grzywny podlega osoba, która dopuszcza się wymienionych wyżej czynów przy opłacaniu składek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów, do których poboru jest zobowiązany ZUS.
Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewidują określone terminy na dopełnienie przez płatnika obowiązków wobec ZUS. I tak np. płatnik składek ma obowiązek dokonać sprawdzenia prawidłowości danych przekazanych do Zakładu w imiennym raporcie miesięcznym dotyczącym danego roku kalendarzowego nie później niż do dnia 30 kwietnia następnego roku kalendarzowego.
Płatnik ma obowiązek złożyć imienny raport miesięczny korygujący (sporządzany jeżeli zachodzi konieczność korekty danych podanych w imiennym raporcie miesięcznym w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości) w terminie 7 dni od stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresie lub otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez ZUS.
Jeżeli konieczność korekty danych podanych w imiennym raporcie miesięcznym jest wynikiem stwierdzenia nieprawidłowości przez ZUS w drodze:
1) decyzji – imienny raport miesięczny korygujący powinien być złożony nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się decyzji;
2) kontroli – imienny raport miesięczny korygujący powinien być złożony nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania protokołu kontroli.
Za niewykonanie w/w obowiązków grozi płatnikowi grzywna do 5 tys. zł. O ukaranie płatnika grzywną za wskazane wyżej przewinienia ZUS występuje do sądu.
Natomiast postępowanie w sprawie ściągnięcia zaległych składek na ubezpieczenie społeczne odbywa przez ZUS odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r., nr 229, poz. 1954, z późn. zm.).
Warto też wspomnieć, że z dniem 31 maja 2012 r. znikło podwójne karanie płatników składek za niepłacenie składek lub opłacanie ich w zaniżonej wysokości. To skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2010 r., sygn. akt P 29/09, który orzekł, że karanie płatników na podstawie Kodeksu karnego oraz jednocześnie wymieranie opłaty dodatkowej z tytułu niepłacenia składek jest sprzeczne z konstytucją.
Obecnie więc, w przypadku nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek. Od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej opłaty przysługuje odwołanie do sądu. W stosunku do płatnika składek będącego osobą fizyczną, skazanego prawomocnym wyrokiem za nieopłacenie składek lub opłacenie ich w zaniżonej wysokości, dodatkowej opłaty za ten sam czyn nie wymierza się.
W przypadku wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie dotyczące nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości postępowania o wymierzenie dodatkowej opłaty płatnikowi składek będącemu osobą fizyczną za ten sam czyn nie wszczyna się, a wszczęte zawiesza się do dnia zakończenia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie.
W przypadku prawomocnego skazania płatnika będącego osobą fizyczną za przestępstwo lub wykroczenie polegające na nieopłaceniu składek lub opłaceniu ich w zaniżonej wysokości:
• wszczęte postępowanie o wymierzenie dodatkowej opłaty za ten sam czyn umarza się z urzędu;
• decyzję o wymierzeniu dodatkowej opłaty za ten sam czyn uchyla się z urzędu, a pobraną opłatę zwraca się, niezwłocznie wraz z odsetkami.
Podstawa prawna:
• art. 24 ust. 1a-1d, art. 41 ust. 7, art. 98 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585, z późn. zm.)
• art. 19 § 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r., nr 229, poz. 1954, z późn. zm.).
