Spis treści
Gdy ukarany nie zapłaci grzywny
TK miał za zadanie zbadać konstytucyjność przepisu zawartego w art. 25 § 2 Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z jego treścią, jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary aresztu, gdy:
- ukarany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej w zamian za grzywnę albo uchyla się od jej wykonania, lub
- zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa.
W praktyce niemożność egzekucji grzywny pojawia się, gdy ukarany nie ma w ogóle majątku lub innego źródła utrzymania. Nawet niewielkie dochody mogą przyczynić się do tego, że zapłata grzywny równałaby się brakiem możliwości utrzymania przez dłuższy okres czasu. W praktyce grzywny nie są więc opłacane przez najbiedniejszych ukaranych. Z drugiej strony, każdy sprawca musi ponieść odpowiedzialność za swoje czyny, a jego stan majątkowy nie powinien w tym przeszkadzać. Ukarany ma więc szansę na odpracowanie zasądzonej grzywny, a dopiero wówczas gdy nie chce jej wykonać stosuje się odpowiednio długie aresztowanie.
Wyrok TK
W wyroku z dnia 7 października 2014 r. (sygn. akt K 9/13) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że omawiany przepis w zakresie, w jakim ustanawia obligatoryjną zamianę grzywny na zastępczą karę aresztu, jest zgodny z art. 10 w związku z art. 173 i w związku z art. 175 ust. 1 oraz w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem wnioskodawcy w całej sprawie, art. 25 § 2 Kodeksu wykroczeń w obowiązującym kształcie miał nie pozostawiać swobody orzeczniczej sądowi. Jak podkreślał Prokurator Generalny powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i poglądy doktryny, orzekanie o skierowaniu ukaranego do wykonywania pracy społecznie użytecznej lub o wykonaniu zastępczej kary aresztu, stanowi element wymiaru sprawiedliwości. Zachowanie minimum wyłączności kompetencyjnej zależy, w opinii wnioskodawcy, od przyjęcia w ustawie gwarancji niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej oraz zagwarantowanie sędziemu możliwości orzekania zarówno o winie, jak i karze (również zastępczej) stosownie do okoliczności czynu zabronionego i zebranego w sprawie materiału dowodowego, w zgodzie z sumieniem sędziego, w określonych prawem granicach. Jeżeli natomiast przepis prawa materialnego, procesowego lub wykonawczego nie daje sądowi praktycznej możliwości wymierzenia sprawiedliwej kary (także zastępczej), to nie może być mowy o zachowaniu minimum wyłączności kompetencyjnej wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych lub w sprawach o wykroczenia. Trybunał nie podzielił jednak zdania wnioskodawcy i uznał, że możliwość zamiany grzywny na zastępczą karę aresztu jest nie tylko możliwe, ale i prawidłowe w świetle obowiązującego prawa. Póki co, TK nie przedstawił jednak uzasadnienia swojego stanowiska.
Zasady zamiany grzywny
O zamianie nieuregulowanej kary grzywny na pracę społecznie użyteczną, jak też o zarządzeniu zastępczej kary aresztu decyduje sąd rejonowy, w którego okręgu grzywna była wykonywana. Zamieniając grzywnę na pracę społecznie użyteczną, sąd określa jedynie czas jej trwania, który nadal może wynosić nie krócej niż tydzień i nie dłużej niż 2 miesiące. Przez czas trwania pracy, o jakim decyduje sąd, należy rozumieć także godzinowy jej wymiar, który może być określony od 20 do 40 godzin, liczonych nadal w układzie miesięcznym, a więc odpowiednio mniej przy tygodniu czy dwóch tej pracy zastępczej za grzywnę. Z kolei zastępcza kara aresztu jest orzekana przy zastosowaniu przelicznika, według którego dzień aresztu jest równoważny 20-150 zł i kara zastępcza nie może przy tym przekroczyć 30 dni aresztu. Określenie czasu trwania zastępczej kary aresztu powinno nastąpić w postanowieniu o zarządzeniu tej kary.
Podstawa prawna:
[art. 25 §2 k.w. (Dz.U. z 2013 r. Nr 482 j.t.)]
