Zapis ten uregulowany jest w przepisach art. 9811-9816 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93 ze zm.). Polega on na przekazaniu konkretnej osobie określonej rzeczy, która przechodzi na jego własność z chwilą otwarcia spadku, czyli w momencie śmierci spadkodawcy. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- rzecz oznaczona co do tożsamości;
- zbywalne prawo majątkowe;
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Nie jest więc możliwe przekazanie w ten sposób określonej kwoty pieniędzy. Poza tym zapis windykacyjny nie może być obciążony żadnym terminem ani warunkiem, np. nie można przekazać mieszkania synowi pod warunkiem, że pójdzie on na studia. Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności.
Aby zapis windykacyjny był skuteczny, spadkodawca musi zawrzeć swoją wolę w testamencie notarialnym.
Aby nie było wątpliwości o jaki zapis chodzi w treści aktu notarialnego powinno znaleźć się wyraźne określenie, że spadkodawca ustanawia taki zapis. W chwili otwarcia spadku rzecz objęta zapisem musi należeć do spadkodawcy. W przypadku prawa użytkowania lub służebności, konieczne jest aby przedmiot, na którym ustanawia się te prawa wchodził do spadku. Ponadto spadkodawca nie mógł być zobowiązany do zbycia przedmiotu zapisu windykacyjnego lub składnika spadku, na którym ma powstać użytkowanie lub służebność.
Nabycie danej rzeczy na podstawie zapisu windykacyjnego musi zostać stwierdzone.
Może tego dokonać notariusz w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub sąd. Przedmiot zapisu windykacyjnego jest wyłączany z masy spadkowej. Pozostała część spadku podlega normalnemu podziałowi w ramach dziedziczenia. Zapisobierca, która przyjmie w zapisie, np. mieszkanie, może nadal uczestniczyć w postępowaniu spadkowym dotyczącym pozostałej części majątku zmarłego. Jego udziały w tym dziedziczeniu nie są w żadnym stopniu ograniczone. Zapis windykacyjny można uczynić na rzecz jednej lub kilku osób.
Do zapisów windykacyjnych stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia oraz o niegodności.
Termin na przyjęcie zapisu windykacyjnego wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym zapisobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Zapisobierca może w tym czasie przyjąć zapis wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub go odrzucić. Osoba otrzymująca w drodze zapisu windykacyjnego określony składnik majątku spadkodawcy odpowiada również za długi spadkowe. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości otrzymanych przez takie osoby przedmiotów z zapisu według stanu i cen z chwili otwarcia spadku. Zapisobiercą nie może być osoba, która nie żyje w chwili otwarcia spadku oraz osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku może zostać zapisobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
Przyczyną pozbawienia zapisu windykacyjnego jest także niegodność dziedziczenia.
Ma ona miejsce w przypadku, gdy zapisobierca popełnił ciężkie umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy, nakłonił go podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu, umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił ten dokument bądź świadomie skorzystał z takiego fałszywego testamentu. Nawet przy spełnieniu powyższych przesłanek nie jest możliwe uznanie danej osoby za niegodną dziedziczenia, jeżeli spadkodawca jej przebaczył. Skutkiem uznania zapisobiercy za niegodnego jest wyłączenie go od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
