W opinii wnioskodawcy, ustawodawca wprowadzając tę regulację wykroczył poza standard konstytucyjny w zakresie poprawności legislacyjnej przyjętych rozwiązań. Nie uwzględnił także wymogów wynikających z konstytucyjnej zasady sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu notariusza przez samorząd zawodowy. Wnioskodawca kwestionuje wiarygodność ustalania czasu praktyki w przypadku osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę. Nie ma bowiem żadnej możliwości zweryfikowania, jaki był rzeczywisty wymiar czasowy świadczenia usług w ramach umowy cywilnoprawnej, na przykład zlecenia. Dopuszczenie więc do egzaminu osób, których rzeczywisty okres praktyki w zawodzie jest nieweryfikowalny pozbawia samorząd zawodowy możliwości wykonywania pieczy nad tymi osobami w rozumieniu art. 17 ust. 1 konstytucji.
W myśl art. 74 § 4 kwestionowanej ustawy egzamin notarialny składa się z trzech części pisemnych, przy czym ustawodawca nie przewidział ustnej formy zdawania egzaminu zawodowego. W ocenie wnioskodawcy rodzi to ryzyko dopuszczania do zawodu notariusza osób, które nie będą wykonywać zawodu w sposób prawidłowy. Z punktu widzenia prawidłowej konstrukcji pieczy, samorząd notarialny powinien mieć możliwość, chociażby elementarnego weryfikowania podstawowych umiejętności leksykalnych osób zdających egzamin, zwłaszcza tych, które nie odbywały wcześniej aplikacji notarialnej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
- Art. 12 § 2 pkt 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie w zakresie, w jakim zwalnia z wymogu odbycia aplikacji notarialnej osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 10 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z czynnościami wykonywanymi przez notariusza w kancelarii notarialnej, na podstawie umowy cywilnoprawnej, jest zgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 konstytucji.
- Art. 74 § 4 oraz art. 74d powyższej ustawy w zakresie, w jakim nie przewidują ustnej formy egzaminu notarialnego, nie są niezgodne z art. 17 ust. 1 konstytucji.
- Art. 74a § 4 pkt 6 powyższej ustawy w zakresie, w jakim odnosi się do dokumentów zaświadczających co najmniej pięcioletni okres wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych z czynnościami wykonywanymi przez notariusza na podstawie umów cywilnoprawnych w kancelarii notarialnej, jest zgodny z art. 2 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 12 § 2 pkt 3 i art. 74a § 4 pkt 6 prawa o notariacie (dalej p.n.) w kwestionowanym zakresie nie są dotknięte na tyle poważną wadą, która wymagałaby ingerencji w postaci stwierdzenia ich niekonstytucyjności. Możliwe jest bowiem przyjęcie takiej wykładni kwestionowanych przepisów, która spełniałaby standardy konstytucyjne. Obowiązek poszukiwania wykładni spoczywa na wszystkich organach stosujących prawo, co wynika z zasady nadrzędności konstytucji.
Zgodnie z art. 12 § 2 pkt 3 p.n. okresem zwalniającym z obowiązku odbycia aplikacji notarialnej jest faktyczne wykonywanie przez pięć lat odpowiednich czynności na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Przy ocenie spełnienia warunku przystąpienia do egzaminu notarialnego bez odbycia aplikacji, bierze się pod uwagę "okres zatrudnienia" wskazany w świadectwie pracy lub zaświadczeniu o zatrudnieniu albo okres wykonywania czynności wynikający z umowy cywilnoprawnej. W odniesieniu do takiej umowy do ustalenia wymaganego okresu znajdują zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące wymiaru czasu pracy jak również art. 12 § 3 p.n. Przepis ten stanowi, że w przypadku wykonywania pracy w niepełnym wymiarze okresy, o których mowa w art. 12 § 2 pkt 2 – 4 p.n. podlegają proporcjonalnemu wydłużeniu. Do takich wniosków na tle art. 12 § 2 pkt 3 i art. 74a § 4 pkt 6 p.n. zobowiązują Trybunał Konstytucyjny dyrektywy wykładni zgodnej z konstytucją, a w szczególności zasada równości wobec prawa.
W przypadku przedłożenia przez osobę powołującą się na art. 12 § 2 pkt 3 p.n. umowy cywilnoprawnej niewskazującej wymiaru czasowego wykonywania czynności wymagających wiedzy prawniczej bezpośrednio związanych z czynnościami wykonywanymi przez notariusza w kancelarii notarialnej, przewodniczący komisji kwalifikacyjnej wzywa, w trybie art. 64 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, do usunięcia braku formalnego wniosku o dopuszczenie do egzaminu notarialnego. Uchybienie to polega na niedołączeniu "dokumentów zaświadczających co najmniej 5 -letni okres wykonywania czynności". Przy tym w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości nie może być interpretowany w ten sposób, że jedynym dowodem potwierdzającym odpowiednie doświadczenie zawodowe może być umowa cywilnoprawna. Przedłożenie odpowiedniego zaświadczenia wystawionego przez notariusza również będzie spełnieniem ustawowego wymogu przedłożenia dokumentu potwierdzającego co najmniej pięcioletnią praktykę w zawodzie.
Sformułowanie warunku wskazanego w art. 12 § 2 pkt 3 p.n. umożliwia samorządowi zawodowemu realizację obowiązku pieczy, pozwala na odkodowanie precyzyjnej reguły zachowania będącej efektem wykładni językowej i celowościowej kwestionowanych przepisów.
Odnosząc się do zarzucanego przez wnioskodawcę pominięcia ustnej formy egzaminu notarialnego Trybunał ponownie przypomniał, że powołany jako wzorzec kontroli art. 17 ust. 1 konstytucji może stanowić kryterium oceny zakwestionowanych unormowań z punktu widzenia tego: czy samorząd danego zawodu zaufania publicznego został powołany w drodze ustawy oraz – czy regulacje prawne są ukształtowane w taki sposób, że przypisują temu samorządowi uprawnienia w zakresie reprezentowania jego członków i sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu. Jednocześnie zespół instrumentów w ramach tej pieczy przekazany przez ustawodawcę korporacji zawodowej może być nawet bardzo wąski, o ile zapewniono inne adekwatne środki zagwarantowania należytego poziomu usług świadczonych przez członków korporacji.
Przyjęcie powyższego założenia prowadzi do wniosku, że forma egzaminu notarialnego nie mieści się w zakresie normowania art. 17 ust. 1 konstytucji. W istocie sam egzamin może być uznany za jeden z elementów sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego, ponieważ ma wpływ na weryfikację posiadania odpowiednich kwalifikacji do wykonywania zawodu. Przekazanie zaś określonemu podmiotowi (państwu, korporacji) kompetencji do przygotowania i przeprowadzenia egzaminu leży w gestii ustawodawcy, który dysponując względną swobodą zdecydował się na przyjęcie konstrukcji państwowej procedury rekrutacyjnej z elementami "usamorządowienia". O ile jednak powyższe kwestie wiążą się z treścią art. 17 ust. 1 konstytucji, to problematyka formy egzaminu notarialnego pozostaje poza zakresem przedmiotowym tego wzorca konstytucyjnego.
Pominięcie części ustnej egzaminu notarialnego jest świadomym wyborem prawodawcy. Ustawodawca działał w zakresie przysługującej mu swobody, realizując obowiązek zgodności z konstytucją wprowadzonych rozwiązań poprzez zapewnienie odpowiedniego wpływu samorządu zawodowego na treść i przebieg egzaminu notarialnego.
www.SerwisPrawa.pl
