Janina L. prowadząca działalność gospodarczą, odwołała się od decyzji organu rentowego ZUS w przedmiocie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób wykonujących w latach 2000-2004 prace na podstawie umowy zlecenia. We wszystkich zaskarżonych decyzjach ZUS stwierdził, że brak jest podstaw prawnych do wyłączenia przez pracodawcę Janinę L. z podstawy wymiaru składek z tytułu poczynionych przychodów na osoby wykonujące prace na podstawie umowy zlecenia. Chodzi o świadczenia rzeczowe wynikające z przepisów o BHP, ekwiwalenty za te świadczenia, a mianowicie ekwiwalenty pieniężnych za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego. Według ZUS wyłączenie z podstawy wymiaru składek wyżej wymienionych szczegółowo przychodów pracodawcy dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, a nie dotyczy osób wykonujących pracę na podstawie innej umowy.
Z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że właściwy minister określi w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady wymiaru składek oraz zasady wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów. Zdaniem sądu pytającego tak ogólne upoważnienie nie odpowiada wymogom zawartym w konstytucji, lecz zawiera ogólne wytyczne pozostawiając szczegółową regulację w tym zakresie Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej. Ponadto przepisy wskazanej ustawy nie upoważniają ministra do dokonania według jego swobodnego uznania zróżnicowania podmiotowego niektórych przychodów wyłączonych z podstawy wymiaru składek. Powoduje to, w ocenie sądu pytającego, niezgodność z konstytucją kwestionowanego rozporządzenia.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przez to, że nie dotyczy zleceniobiorców wykonujących pracę w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę w zakresie wartości świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalentów za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalentów pieniężnych za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 konstytucji. Przepis ten w zakresie wyżej wskazanym, traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Art. 2 ust. 1 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. zawiera katalog przychodów, nie stanowiących podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, uiszczanej przez pracodawcę i zleceniodawcę. W pkt. 6 wymienia między innymi wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalenty za te świadczenia na rzecz pracowników, wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego. W praktyce organów rentowych i w orzecznictwie sądowym przepis ten w związku z § 1 rozporządzenia, w oparciu o wykładnię gramatyczną, jest odczytywany jako nieobejmujący przychodów osiąganych przez zleceniobiorców. Ma to znaczenie dla osób, których działalność gospodarcza jest zorganizowana poprzez angażowanie nie tylko pracowników, ale także osób realizujących zlecenie.
Tymczasem przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz przepisy kodeksu pracy nie dają podstaw do wyłączenia zleceniobiorców z zakresu podmiotowego kwestionowanej regulacji o charakterze wykonawczym. Zgodnie z informacją przedstawioną przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej z materiałów i uzasadnienia dołączonego do rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. nie wynika, czym kierował się prawodawca różnicując sytuację prawną w zakresie obliczania wymiaru składek osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę. Ministerstwo poinformowało również o tym, że podjęło wstępne prace nad nowelizacją rozporządzenia mając na uwadze wątpliwości co do jego zgodności z konstytucją oraz fakt, iż zjawisko zatrudniania osób fizycznych na podstawie innej niż umowa o pracę ma duże znaczenie społeczne. Trybunał Konstytucyjny uwzględniając okoliczności wskazane przez Ministerstwo oraz to, że pytanie prawne dotyczy aktu wykonawczego postanowił odroczyć utratę mocy obowiązującej § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. o dwanaście miesięcy.
Orzeczenie Trybunału stanowi wskazówkę dla sądu pytającego, że przepis, w stosunku do którego zgłosił wątpliwość, jest niekonstytucyjny, co daje sądowi możliwość wyciągnięcia z tego faktu wniosków przy wydawaniu orzeczenia. Jeżeli w czasie odroczenia terminu wejścia w życie orzeczenia o niekonstytucyjności prawodawca dokona zmiany rozporządzenia, wówczas po upływie tego terminu brak będzie podstaw do żądania wznowień postępowań zapadłych w czasie obowiązywania i stosowania rozporządzenia uznanego za niekonstytucyjne.
