Przez niemożność wzięcia udziału rodziców lub opiekuna w przesłuchaniu należy rozumieć przeszkodę natury faktycznej, której w danej sytuacji nie można pokonać, np. choroba, znaczna odległość, od miejsca zamieszkania. Przesłuchanie nieletniego sprawcy czynu karalnego bez udziału którejkolwiek z wymienionych osób stanowi istotne naruszenie procedury i uzasadnia złożenie zażalenia. Nie jest natomiast uchybieniem procesowym przesłuchanie nieletniego w obecności tylko jednego z rodziców.
Przesłuchanie nieletniego wymaga zachowania następujących zasad:
- Zapewnienia nieletniemu pełnej swobody wypowiadania się,
- Wysłuchania nieletniego w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę możliwości w miejscu jego zamieszkania,
- Przesłuchanie nieletniego w obecności rodziców lub opiekuna, albo obrońcy, a niekiedy w obecności nauczyciela lub innych osób.
Nieletni po ukończeniu lat 17 jest traktowany jak dorosły
W przypadku przesłuchania ucznia, który ukończył 17 rok życia, podejrzewanego o popełnienie czynu zabronionego – przepisy kodeksu postępowania karnego nie uwzględniają obecności żadnych innych osób, w tym także rodziców, a uczestnictwo osób trzecich zależy od zgody prowadzącego postępowanie. Osoba ta może zatem być przesłuchana tak jak każda osoba pełnoletnia, a jedyne prawo jakie tej osobie przysługuje to prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Zatrzymany może zatem skorzystać z możliwości zawiadomienia osoby najbliższej o zatrzymaniu lub innej osoby, której powiadomienia zarząda, co nie wyłącza zawiadomienia obrońcy (adwokata).
Nieletni w razie popełnienia ciężkiego przestępstwa traktowany może być jak dorosły
Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art.134, art.148 § 1, 2 lub 3, art.156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art.166, art.173 § 1 lub 3, art.197 § 3, art.252 § 1 lub 2 oraz w art.280, może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawy sprawcy, jego warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Wówczas zatem, podobnie jak przy przesłuchaniu ucznia, który ukończył 17 lat , nie jest przewidziana obecność rodziców lub innych osób. Czynności procesowe wykonywane przez policjantów prowadzone są tak, jak wobec osób pełnoletnich i oparte są na przepisach kodeksu postępowania karnego.
Przesłuchanie nieletniego świadka
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich i kodeks postępowania karnego nie normują kwestii udziału osób trzecich w przesłuchaniu świadka niepełnoletniego. Art. 171 § 3 kodeksu postępowania karnego dopuszcza możliwość przesłuchania osoby, która nie ukończyła 15 lat w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba, że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie. Żaden przepis nie nakazuje przesłuchania niepełnoletniego świadka w obecności osoby trzeciej .Do przesłuchania nieletniego świadka nie ma zastosowania art.39 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, wymagający obecności rodziców, opiekunów, albo innych wskazanych osób. Obecność rodziców w przesłuchaniu wynika z moralnego prawa do opieki oraz uregulowania zawartego w art. 95 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że dziecko pozostaje pod pieczą rodziców. Oznacza to, że wzywając dziecko, należy wezwać również jego rodziców lub opiekunów, pod których pieczą dziecko pozostaje. W przypadku braku możliwości przesłuchania w obecności przedstawicieli ustawowych można przesłuchać małoletniego świadka w obecności pedagoga szkolnego lub nauczyciela.
Formalne zasady przesłuchania nieletniego świadka czynu karalnego są zbliżone do zasad przesłuchania sprawcy, dotyczy to zapewnienia nieletniemu pełnej swobody wypowiadania się, wysłuchania nieletniego w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę możliwości w miejscu jego zamieszkania, przesłuchanie nieletniego w obecności rodziców lub opiekuna, albo obrońcy, a niekiedy w obecności nauczyciela lub innych osób.
Ponadto kodeks postępowania karnego przewiduje ochronę dzieci, które nie ukończyły 15 lat. Dotyczy to przesłuchania nieletniego, który nie ukończył 15 lat w charakterze pokrzywdzonego, w sprawach przestępstw popełnianych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece. Przesłuchuje się nieletniego w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Protokół przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania, należy go odtworzyć – podstawa prawna art. 185a. kpk
Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci, podczas gdy prawa oskarżonych i skazanych powinny być chronione, każde dziecko ma prawo do tego, by jego dobro zostało uwzględnione w pierwszej kolejności. Obejmuje to prawo do ochrony i prawo do harmonijnego rozwoju. Wytyczne przewidują, że w celu zapewnienia – o ile jest to zgodne z systemem prawnym i nie narusza prawa do obrony – dzieci, które są ofiarami lub świadkami przestępstw nie były przesłuchiwane przez domniemanego sprawcę w „krzyżowym ogniu pytań: jeśli jest to konieczne, dzieci, które są ofiarami lub świadkami przestępstw powinny być przesłuchiwane przed sądem poza zasięgiem wzroku domniemanego sprawcy, dzieciom powinny być również udostępnione oddzielne poczekalnie i pokoje przesłuchań.
Zatrzymanie nieletniego sprawcy
W przypadku zatrzymania nieletniego, policjant zobowiązany jest:
- Natychmiast poinformować zatrzymanego nieletniego o przyczynach zatrzymania
- Pouczyć nieletniego o jego prawach i obowiązkach
- Sporządzić protokół, którego jeden egzemplarz otrzymuje nieletni za pokwitowaniem odnotowanym na oryginale protokołu,
- Niezwłocznie zawiadomić o zatrzymaniu nieletniego jego rodziców lub opiekunów,
- Niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania, zawiadomić właściwy sąd rodzinny.
Zatrzymanie nieletniego, który ukończył lat 17
W sytuacji zatrzymania ucznia, który ukończył 17 rok życia, ustawodawca nie nałożył na organy prowadzące postępowanie karne wyjaśniające, obowiązku powiadamiania osób trzecich. Obowiązek ten istnieje w przypadku zatrzymania procesowego związanego z osadzeniem, tylko wtedy, gdy zatrzymany tego żąda.
Należy podkreślić, że zgodnie z art. 14 Ustawy o Policji, podczas wykonywania czynności służbowych policjanci mają obowiązek poszanowania godności obywateli oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Czynności służbowe mogą polegać na:
- Legitymowaniu osób
- Zatrzymywaniu osób
- Obserwowaniu i rejestrowaniu przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno- porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy ? także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom
- Przeprowadzaniu kontroli osobistej
- Przeszukaniu osób, pomieszczeń i rzeczy
- Utrwalaniu dowodów procesowych.
Czynności policji na terenie szkoły
Każdorazowo, przed rozpoczęciem czynności służbowych w szkole, policjant zobowiązany jest do skontaktowania się z dyrektorem szkoły lub osoba zastępująca dyrektora, w celu przekazania niezbędnych danych:
- stopnia służbowego, imienia i nazwiska,
- nazwy jednostki policji, telefon do dyżurnego jednostki.
Po okazaniu legitymacji służbowej, policjant winien zapoznać dyrektora szkoły lub osobę, która go zastępuje, z powodami swojej obecności w szkole oraz powodami podjęcia czynności służbowych wobec ucznia, w stopniu, na jaki pozwala dobro ucznia i dobro postępowania wyjaśniającego
Dyrektor szkoły zobowiązany jest:
- mając na względzie dobro ucznia, stworzyć policjantowi odpowiednie warunki do wykonywania czynności służbowych,
- podejmowanych wobec ucznia czynności służbowych, o ile wymaga tego dobro ucznia i sprawy,
- niezależnie od obowiązku policji, dyrektor szkoły zobowiązany jest do niezwłocznego powiadomienia rodziców lub opiekunów ucznia o czynnościach podjętych przez policję.
J/O
