Zgodnie z treścią art. 12 § 1 w/w ustawy, nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa. Wszystko zależy zatem od stanu określonej osoby – jeśli jego choroba jest na tyle stabilna, iż nie zagraża planowanemu związkowi, małżeństwo powinno dojść do skutku. Takie sformułowanie przepisu powoduje, iż czynnikiem decydującym o możności zawarcia omawianego związku nie jest w gruncie rzeczy sama choroba psychiczna, lecz stan zdrowia chorego. W praktyce duża część chorób psychicznych, odpowiednio leczona, nie stanowi zagrożenia ani dla samego pacjenta, ani dla jego otoczenia.
Zdaniem Sądu Najwyższego, zawarte w omawianym przepisie pojęcie "zagrożenie zdrowia przyszłego potomstwa" należy pojmować w tym sensie, że dotyczy ono nie tylko kwestii możliwości przekazania choroby psychicznej ewentualnemu potomstwu, ale także zagadnienia, czy stan psychiczny określonej osoby nie wyłącza prawidłowego, zgodnego z przyjętymi zasadami wychowania dzieci i w ogóle wykonywania władzy rodzicielskiej (por. wyrok SN z 29.12.1978 r., sygn. akt II CR 475/78).
Zawarcie małżeństwa z osobą chorą psychicznie jest podstawą do unieważnienia takiego związku – oczywiście wtedy, gdy zdrowy małżonek nie wiedział o chorobie swojego partnera. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków. Z drugiej strony nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1971 r. (sygn. akt II CR 169/71) wyrażono pogląd, że nie każda choroba psychiczna stanowi przesłankę unieważnienia małżeństwa. Skład sądzący w niniejszej sprawie w pełni podziela ten pogląd i w konsekwencji uznaje, że tylko taka choroba psychiczna jest podstawą unieważnienia małżeństwa, której stan zagraża małżeństwu lub zdrowiu przyszłego małżeństwa i tym samym brak byłoby podstaw do udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa w trybie art. 12 § 1 zdanie drugie KRiO. Ocena, czy istniały przesłanki do udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa pomimo tego, że pozwany był dotknięty chorobą psychiczną, należy w myśl cytowanego wyżej orzeczenia Sądu Najwyższego do sądu rozpoznającego sprawę o unieważnienie. I ten pogląd skład sądzący w niniejszej sprawie podziela.
Osoba chora psychicznie może zawrzeć małżeństwo jedynie na podstawie zezwolenia udzielonego przez sąd. Zgodnie z art. 561 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego, w postanowieniu o udzieleniu zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez osobę chorą psychicznie lub niedorozwiniętą umysłowo wymienia się osobę, z którą małżeństwo ma zostać zawarte. Sąd orzekający powinien więc również rozważyć, czy osoba, z którą małżeństwo ma być zawarte, będzie należytą podporą dla małżonka chorego lub upośledzonego. Zezwolenia na zawarcie małżeństwa udziela sąd rejonowy, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy, w trybie postępowania nieprocesowego. Podstawą wszczęcia postępowania jest wniosek pochodzący od osoby dotkniętej chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym.
