Kodeks postępowania administracyjnego w art. 141 stwierdza, że na wydane w toku postępowania postanowienia służy stronie zażalenie, tylko gdy stanowią o tym jego przepisy. Zażalenia wnosi się w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia stronie, a gdy postanowienie zostało ogłoszone ustnie – od dnia jego ogłoszenia stronie.
Aby rozjaśnić nieco bardziej sytuację, poniżej przedstawiamy listę postanowień, od których przysługuje zażalenie:
- na odmowę wszczęcia na żądanie organizacji społecznej postępowania w sprawie dotyczącej innej osoby,
- na odmowę dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w postępowaniu na prawach strony w sprawie dotyczącej innej osoby,
- na odmowę przywrócenia terminu, z wyjątkiem postanowienia o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia odwołania lub zażalenia, które jest ostateczne,
- na odmowę udostępnienia akt sprawy,
- na ukaranie grzywną świadka lub biegłego albo innego uczestnika postępowania (np. osoby, która bezzasadnie odmawia okazania przedmiotu oględzin),
- na odmowę zwolnienia od kary grzywny,
- na ukaranie grzywną za niewłaściwe zachowanie się w czasie rozprawy,
- w sprawie zawieszenia postępowania,
- na zajęcie stanowiska w sprawie przez inny organ,
- na nadanie decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności,
- w sprawie sprostowania oczywistych omyłek w decyzji,
- w sprawie sprostowania oczywistych omyłek w postanowieniu,
- w sprawie wyjaśnienia wątpliwości co do treści decyzji,
- w sprawie wyjaśnienia wątpliwości co do treści postanowienia,
- w sprawie zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia ugody,
- na wstrzymanie wykonania decyzji, jeżeli okoliczności sprawy wskazują na prawdopodobieństwo uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania,
- na wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji, jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że jest ona dotknięta jedną z wad uzasadniających stwierdzenie nieważności decyzji,
- w sprawie zwrotu podania wskutek nieuiszczenia przez stronę opłat i kosztów (należności) postępowania,
- w sprawie kosztów postępowania.
Z powyższego wynika zatem, że zażalenie przysługuje na precyzyjnie określone przez ustawodawcę rozstrzygnięcia. Nie ma tu znaczenia wola podmiotu dotkniętego postanowieniem czy przekonanie organu o konieczności zapewnienia obrony prawnej wyrażone w pouczeniu o prawie wniesienia środka prawnego, czy też zastosowanie się przez organ w tym zakresie do błędnie odczytanej oceny prawnej sądu, zawartej w wiążącym go wyroku. Prawo zażalenia wynika z elementu obiektywnego w postaci istnienia normy prawnej je przewidującej.
Część postanowień nie jest jednak zaskarżalna w drodze zażalenia, nie oznacza to jednak, że strona czy zainteresowany uczestnik w sprawie nie może domagać się jej uchylenia czy zmiany. Zgodnie bowiem z art. 142 KPA, postanowienie, na które nie służy zażalenie, strona może zaskarżyć tylko w odwołaniu od decyzji.
Musimy oczywiście pamiętać, że wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia (niezależnie od charakteru toczącej się sprawy i zaskarżanego postanowienia), jednakże organ administracji publicznej, który wydał postanowienie, może wstrzymać jego wykonanie, gdy uzna to za uzasadnione. Jak zaznacza A. Wróbel „Należy przyjąć, że organ administracji publicznej może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia na wniosek wnoszącego zażalenie albo z urzędu oraz że o wstrzymaniu wykonania postanowienia lub o odmowie wstrzymania wykonania postanowienia organ administracji publicznej orzeka w formie postanowienia, na które nie służy zażalenie”.
