Jedną z instytucji pozwalających na zmiany podmiotowe w ramach zaciągniętej umowy jest zmiana dłużnika. Przepisy regulujące taką możliwość odnajdziemy oczywiście w Kodeksie cywilnym. Zmiana dłużnika jest określana w praktyce także jako przejęcie długu. Pamiętajmy jednak, że nie powoduje ona wygaśnięcia zobowiązania, tylko przesunięcia podmiotowe zawartej umowy. Warto wiedzieć także, że zmiana dłużnika nie może być traktowana jako przystąpienie do długu. Jak podkreśla sąd apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 1 września 2010 r. (sygn. akt I ACa 612/10), przystąpienie do długu stanowi z woli stron podmiotowe przekształcenie stosunku zobowiązaniowego po stronie dłużniczej, w którym przystąpienie do długu osoby trzeciej nie powoduje zwolnienia dotychczasowego dłużnika z odpowiedzialności za zaciągnięte przez niego zobowiązanie. W przeciwnym przypadku mielibyśmy do czynienia z przejęciem długu.
Zgodnie z treścią art. 519 KC, osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje wówczas z długu zwolniony. Przejęcie długu może nastąpić w dwóch wariantach:
- przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
- przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron. Jest ono jednak bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
Kolejne przepisy KC wskazują nam, że każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgody – bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest oczywiście jednoznaczny z odmówieniem zgody. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za nie zawartą. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
Umowa o przejęcie długu powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie – każde inne rozwiązanie, np. ustne uzgodnienie zmiany dłużnika, nie wywoła żadnych skutków prawnych, bo będzie po prostu nieważne. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu.
Zgodnie z regulacją art. 523 KC, jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę. Z treści tego przepisu wynika domniemanie, iż wolą stron jest zawarcie w takim przypadku umowy o przejęcie długu.
Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika. Przejmujący dług nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu, nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział. Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.
