Obecnie zasady działalności straży ochrony kolei określa rozdział 10 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym oraz rozporządzenia wykonawcze wydane na podstawie tej ustawy, między innymi rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania oraz sposobu organizacji straży ochrony kolei. Zgodnie z powołaną wyżej ustawą do podstawowych zadań straży ochrony kolei należy kontrola przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych oraz ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych. Dotychczasowe doświadczenia w funkcjonowaniu straży ochrony kolei w strukturach spółki prawa handlowego wyraźnie wskazują na konflikt interesów, pomiędzy ustawowymi zadaniami straży ochrony kolei, a celami spółki nastawionej na osiąganie zysku. Konieczność poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania, poprzez zawieranie umów o świadczenie dodatkowej ochrony na zasadach komercyjnych, powoduje negatywne konsekwencje w zakresie planowania i organizacji działań porządkowych i ochronnych, obniżając jednocześnie poziom bezpieczeństwa w pociągach i na obszarze kolejowym. Jednocześnie doświadczenia funkcjonowania straż ochrony kolei w oparciu o obecnie obowiązujące przepisy, wskazują na wiele obszarów utrudniających sprawną realizację ustawowych zadań, co negatywnie wpływa na stan bezpieczeństwa i porządku na obszarach kolejowych, w pociągach i innych pojazdach kolejowych.
W projekcie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw zaproponowano, zatem usunięcie z ustawy o transporcie kolejowym przepisów regulujących funkcjonowanie Straży Ochrony Kolei. W zamian wprowadzono regulację stanowiącą, że zadania w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze kolejowym i w pociągach pasażerskich wykonywać będzie policja kolejowa na zasadach określonych w ustawie o Policji. Organizację i szczegółowy zakres zadań policji kolejowej określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw wewnętrznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw transportu. Konsekwencją tego byłaby zmiana statusu pracowników PLK S.A. będących funkcjonariuszami SOK, którzy staliby się funkcjonariuszami Policji po złożeniu Komendantowi Głównemu Policji oświadczenia, że wyrażają na to zgodę. Nie złożenie takiego oświadczenia, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, skutkowałoby możliwością zwolnienia z pracy. Analogiczne rozwiązanie przewidziano dla pracowników SOK nie będących funkcjonariuszami. Projekt przewiduje, że staliby się oni pracownikami Policji na podstawie złożonego oświadczenia. Osoby, które nie zgodziłyby się na przejście do służby, bądź odpowiednio – pracy w Policji traktowane byłyby jak osoby zwalniane w ramach zwolnień grupowych z powodu likwidacji zakładu pracy. Funkcjonariusze SOK przechodzący do służby w Policji byliby zobligowani do uzupełnienia kwalifikacji zawodowych niezbędnych do pełnienia służby przed zakończeniem służby przygotowawczej, czyli przed upływem 3 lat. Okres pracy w SOK byłby zaliczany do okresu służby w Policji, z wyjątkiem stażu emerytalnego.
Równocześnie – w celu zapewnienia Policji możliwości należytego objęcia swoim działaniem obszarów kolejowych – koniecznym stało się uregulowanie kwestii użyczenia Policji przez PLK SA mienia, które służyć realizacji tego celu. Wprowadzenie zmiany w ustawie z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej sprowadza się do uporządkowania stanu prawnego, poprzez wykreślenie uprawnienia do reklamowania funkcjonariuszy Straży Ochrony Kolei z niektórych zobowiązań nałożonych wyżej wymienioną ustawą. Także w celu porządkowania prawa wprowadza się nowelizację ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, w której wykreśla się uprawnienia przysługujące Straży Ochrony Kolei.
W celu sprawnego wykonywania zadań zasadnym jest również wprowadzenie ustawowej regulacji umożliwiającej funkcjonariuszom Policji, wykonującym zadania na rzecz ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze kolejowym oraz w pociągach i innych pojazdach kolejowych, uzyskanie ulgi 100% na przejazdy środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego na podstawie biletu jednorazowego. Posiadanie przedmiotowego uprawnienia przez funkcjonariuszy Policji ma szczególne znaczenie w zakresie realizacji przypisanych Policji zadań na obszarze kolejowym. Zakres uprawnień obecnie obowiązujących nie daje Policji pełnych możliwości podejmowania adekwatnych przedsięwzięć na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarach kolejowych, w pociągach i innych pojazdach kolejowych, bez ponoszenia dodatkowych kosztów.
Wobec powyższego niezbędna jest również zmiana ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego. Ważną regulacją – z punktu widzenia bezpieczeństwa na obszarach kolejowych – będzie także zapis wprowadzający obowiązek ochrony „obszarów kolejowych” zgodnie z ustawą z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, co wiązać się będzie z koniecznością wskazania przez ministra właściwego do spraw transportu konkretnych obszarów, obiektów i urządzeń wchodzących w skład „obszarów kolejowych”, które zostaną objęte obowiązkową ochroną. Minister właściwy do spraw transportu będzie ponadto zobligowany do wskazania zarządzających tymi obszarami, obiektami i urządzeniami, na których będzie spoczywał obowiązek zapewnienia ustawowej ochrony i uzgodnienia z właściwymi terytorialnie komendantami wojewódzkimi Policji, planów ochrony tych obszarów, obiektów i urządzeń. Specyfika zagrożeń oraz charakter występujących naruszeń przepisów prawa występujących na obszarach kolejowych spowoduje konieczność opracowania, regulaminu ogólnych warunków i trybu wykonywania ochrony, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie osób i mienia. Wejście w życie ustawy spowoduje skutki finansowe dla budżetu w wysokości szacowanej na ok. 192 mln zł. w skali roku oraz dodatkowo w pierwszym roku obowiązywania ok. 230 mln zł. Jednocześnie należy podkreślić, że wydatki te będą znacznie niższe niż w przypadku tworzenia odrębnej służby, posiadającej wyodrębnioną logistykę.
