Zmiany na rynku usług prawniczych

Przygotowany przez resort projekt z jednej strony pozwoli na zwiększenie konkurencyjności na rynku usług prawniczych, a z drugiej – zachowa niezależność adwokatów i radców prawnych zrzeszonych w korporacjach zawodowych. Proponowany model, przewidujący wprowadzenie kilkustopniowych licencji prawniczych, nie stanowi zagrożenia dla interesu publicznego i klientów. Prawnicy działający w oparciu o licencje, nie będą mieli uprawnienia do używania tytułu zawodowego adwokata lub radcy prawnego, który nadal będzie zastrzeżony dla członków korporacji. Klient będzie miał wybór, czy skorzystać z usług prawnika, który funkcjonuje na rynku w oparciu o przynależność do samorządu zawodowego, czy działającego w oparciu o licencję prawniczą.

Ponadto, projektowana ustawa nie ogranicza form prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby wykonujące czynności prawnicze. Jest to zgodne z tendencjami obecnymi w Unii Europejskiej, które zmierzają do urynkowienia działalności wykonujących zawody regulowane. Licencjonowanych prawników nie będzie obowiązywał zakaz reklamy, co pozwoli im na dotarcie z informacją o prowadzonej specjalizacji do szerszego grona konsumentów. Co więcej, nowe przepisy umożliwią absolwentom wydziałów prawa wcześniejsze rozpoczęcie działalności zarobkowej we własnym imieniu, co pozytywnie wpłynie na rynek pracy. Zwiększenie na rynku liczby prawników mających możliwość świadczenia usług prawniczych zwiększy bezpieczeństwo obrotu prawnego oraz przyczyni się do przyspieszenia postępowań sądowych. Dzięki właściwej obsłudze prawnej, sprawy osób, które do tej pory nie korzystały z usług prawników (najczęściej z uwagi na wysokie koszty tych usług), będą lepiej przygotowane pod względem merytorycznym, zarówno na etapie przedsądowym jak i sądowym.

Na zwiększeniu liczby doradców skorzystają w pierwszej kolejności osoby fizyczne, których stan majątkowy z jednej strony był zbyt wysoki, aby uzasadniał przyznanie pełnomocnika procesowego z urzędu, a z drugiej zbyt niski, aby zapewnić opiekę prawną adwokata lub radcy prawnego z uwagi na wysokość stawek ich wynagrodzenia. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw zwiększy się dostępność do usług prawniczych. Przedsiębiorcy z tego sektora do tej pory korzystali z usług, głównie oferowanych przez radców prawnych sporadycznie, powierzając jedynie sprawy o największym stopniu zagrożenia dla ich majątku lub funkcjonowania na rynku. Pozbawieni byli jednakże stałej pomocy prawnej w czynnościach związanych z bieżącą obsługą obrotu gospodarczego. Projekt ustawy w dużym stopniu wzorowany jest na rozwiązaniu praktykowanym w Szwecji. Tam, aby określać siebie jako doradcę prawnego, nie trzeba legitymować się żadnym doświadczeniem, zaliczonymi egzaminami lub specjalistycznymi szkoleniami. Można bez ograniczeń reprezentować klientów przed sądami, włącznie ze sprawami karnymi. Oprócz doradców prawnych, usługi prawnicze świadczą również adwokaci, których kompetencje zostały zweryfikowane 5-cio letnim doświadczeniem w zawodzie prawnika i egzaminem adwokackim. W modelu tym funkcjonują na rynku dwie grupy prawnicze: jedna – poddana prawom wolnego rynku i konkurencji, który jest jedynym weryfikatorem przydatności prawnika, oraz druga – osoby posiadające tytuł adwokata. Do wyboru klienta należy czy skorzysta z usług prawnika, którego wiedza i doświadczenie zostały zweryfikowane przez samorząd zawodowy, czy też z usług prawnika, którego wiedza i doświadczenie zostały zweryfikowane przez rynek. W Finlandii, podobnie jak w Szwecji, żadna instytucja lub grupa zawodowa nie ma monopolu na świadczenie usług prawniczych. Jedynym przywilejem jaki przysługuje fińskim adwokatom to prawo do używania tytułu adwokat.

W Republice Czeskiej na listę adwokatów wpisywany jest każdy kto ma pełną zdolność do czynności prawnych, wyższe wykształcenie prawnicze, jest nieskazitelnego charakteru, i odbył co najmniej 3-letnią praktykę prawniczą – aplikację. Izba adwokacka zobowiązana jest wpisać na listę aplikantów każdego kto posiada wyższe wykształcenie prawnicze i jest zatrudniony u adwokata. Rozwiązania przyjęte w Republice Czeskiej są bardzo podobne do tych obowiązujących w przedwojennej Polsce. Zgodnie z art. 99 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 października 1932r. na listę aplikantów adwokackich był wpisywany ten, kto przedstawił zaświadczenie adwokata (patrona) o gotowości przyjęcia go na praktykę. W Hiszpanii jedyną przesłanką aby uzyskać dostęp do zawodu adwokata jest ukończenie pięcioletnich studiów prawniczych. Brak jest konieczności składania dodatkowych egzaminów, legitymowania się odbytą praktyką lub aplikacją. Jak wynika z powyższych danych polski system zdobywania prawniczych uprawnień zawodowych jest jednym z najbardziej restrykcyjnych w Europie. Przygotowany przez Ministerstwo projekt ustawy o zasadach świadczenia usług prawniczych zakłada wprowadzenie trzech stopni państwowych licencji prawniczych. Licencja prawnicza I stopnia uprawniała będzie do udzielania porad prawnych na etapie przedsądowym.

Licencja prawnicza II stopnia uprawniała będzie do samodzielnego występowania przed sądami i Trybunałami, włączenie z Sądem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym (z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe).

Licencja prawnicza III stopnia uprawniać będzie do wykonywania wszystkich czynności prawniczych włącznie z występowaniem w charakterze obrońcy w sprawach karnych. Prawnik posiadający licencję prawniczą III stopnia będzie stanowił dla klienta alternatywę dla osoby wykonującej zawód adwokata. Każdy z licencjonowanych prawników podlegał będzie obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej.

Projekt ustawy przewiduje nowoczesny i oparty na zasadach konkurencji system zdobywania doświadczenia zawodowego przez prawników, niezbędny do uzyskania licencji prawniczej II stopnia. Kandydat może zdobywać doświadczenie zawodowe na dwa sposoby:

1. w ramach licencji prawniczej I stopnia – występując przed sądami i trybunałami jako pełnomocnik substytucyjny,

2. kończąc szkolenie w akredytowanych jednostkach szkoleniowych.

Ponadto licencję prawniczą II stopnia będą mogły otrzymać osoby, które:

1. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji zdały egzamin notarialny;

2. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały w charakterze asesora notarialnego lub wykonywały zawód notariusza;

3. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały na stanowisku referendarza sądowego;

4. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały na stanowisku asystenta sędziego;

5. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód komornika;

6. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód doradcy podatkowego;

7. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód rzecznika patentowego;

8. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji przez co najmniej 3 lata pracowały na stanowisku związanym z legislacją w urzędzie organu administracji publicznej;

9. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji przez co najmniej 3 lata pracowały na stanowisku związanym z obsługą prawną organu administracji publicznej.

Aby otrzymać licencję prawniczą III stopnia należy zaliczyć państwowy egzamin, który zweryfikuje wiedzę kandydata z zakresu prawa karnego, postępowania karnego, prawa karnego skarbowego, postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe, postępowania w sprawach nieletnich, prawa rodzinnego i opiekuńczego, przepisów postępowania z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Jedynie na tym etapie – uzyskania licencji prawniczej III stopnia – projekt ustawy przewiduje weryfikację kandydatów w formie egzaminu. Wynika to ze szczególnego charakteru spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, czyli spraw, w których błąd w sztuce może mieć charakter nieodwracalny i może nie zostać zrekompensowany przez ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej.

Ponadto licencję prawniczą III stopnia będą mogły otrzymać osoby, które:

1. posiadają tytuł profesora, doktora habilitowanego lub doktora nauk prawnych;

2. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód sędziego;

3. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód prokuratora;

4. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód adwokata;

5. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód radcy prawnego;

6. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa;

7. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały na stanowisku asesora sądowego lub prokuratorskiego;

8. w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub radcowski.

Proponowane zmiany sprawdziły się już w innych krajach Unii Europejskiej. Od lat widoczny jest tam trend polegający na liberalizacji sektora usług, w tym w szczególności usług prawniczych. W tym zakresie zaleca się, aby Państwa Członkowskie zainicjowały analizę mającą na celu wyeliminowanie zbędnych regulacji, które ograniczają konkurencję. W Polsce reformy usług prawniczych w zakresie zwiększenia konkurencyjności spotykają się ze znaczącym sprzeciwem środowisk prawniczych, w szczególności środowiska adwokatów i radców prawnych. Przy założeniach, które przyjmują przedstawiciele prawniczych samorządów zawodowych, wprowadzenie faktycznej konkurencji na tym rynku zawsze będzie się spotykało z ich oporem, ponieważ są oni zainteresowani ochroną swoich ekonomicznych interesów. Nie ma wątpliwości, iż w Polsce istnieje duży popyt na usługi prawników. Świadczy o tym liczba spraw w polskich sądach. Przykładowo, w roku 2005 do sądów wpłynęło łącznie 9.581.613 spraw, z czego:

• 2.218.272 spraw karnych,

• 4.873.875 spraw cywilnych,

• 1.077.219 spraw rodzinnych,

• 255.767 spraw z zakresu prawa pracy,

• 212.151 spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych,

• 944.329 spraw gospodarczych.

W roku 2005 :

• liczba adwokatów wykonujących zawód wynosiła 6.179,

• liczba radców prawnych wykonujących zawód wynosiła 17.501, w tym 9.453 radców prawnych wykonujących zawód w kancelariach prawnych i spółkach.

Analiza wszystkich spraw przyjmowanych przez adwokatów (karnych, cywilnych oraz spraw pozostałych) wskazuje, iż jeden adwokat w roku 2003 był w stanie utrzymać kancelarię przyjmując średnio 32,6 spraw rocznie, czyli jedynie 2,71 spraw miesięcznie, z czego 1,79 spraw z wyboru, a 0,92 spraw z urzędu. W roku 2004 jeden adwokat był w stanie utrzymać kancelarię przyjmując średnio 27,94 spraw rocznie, czyli jedynie 2,33 spraw miesięcznie, z czego 1,55 spraw z wyboru, a 0,77 spraw z urzędu (Źródło: dane Naczelnej Rady Adwokackiej, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej rok 2005).

Powyższe dane potwierdzają, iż na rynku istnieje bardzo duży popyt na usługi prawnicze, który nie zostanie w najbliższych latach zaspokojony przez adwokatów i radców prawnych. Zbyt niska liczba adwokatów i radców w stosunku do popytu na ich usługi doprowadziła do specyficznego podziału rynku usług prawniczych. Grupą docelową dla adwokatów i radców prawnych są klienci, którzy posiadają możliwości finansowe na pokrycie wysokiego wynagrodzenia, a poza rynkiem obsługiwanym przez nich znajduje się pozostała część społeczeństwa. W tym miejscu należy podkreślić, iż możliwości finansowe klientów są jedyną linią podziału rynku usług prawniczych. Nie znajduje uzasadnienia w faktach teza, jakoby adwokaci i radcy prawni obsługiwali sprawy skomplikowane merytorycznie, a pozostali prawnicy sprawy o mniej złożonym charakterze.

Za uchwaleniem projektu ustawy przemawia również sytuacja majątkowa wielu absolwentów wydziałów prawa, którzy nie mają możliwości odbycia odpłatnej 3,5-letniej aplikacji adwokackiej lub radcowskiej. Projektowana ustawa dawałaby im szansę zdobywania uprawnień zawodowych w elastyczny sposób, który da się pogodzić z pracą zarobkową.

ZLEĆ NAM ODZYSKANIE TWOICH PIENIĘDZY / PROWADZENIE SPRAWY / PRZYGOTOWANIE PISMA (więcej szczegółów – http://www.serwisprawa.pl/zlec-sprawe-adwokatowi).