Zróżnicowanie statusu stron w postępowaniu cywilnym jest zatem prawnie dopuszczalne – tak orzekł 18 marca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny (sprawa o sygn. akt SK 53/12). Innymi słowy charakter i zakres uprawnień strony procesowej będzie zależał od tego w jakiej roli występuje przed sądem – powoda czy pozwanego. Sam Kodeks postępowania cywilnego rozdziela poszczególne uprawnienia procesowe od statusu powoda lub pozwanego – np. w zakresie prawa do wniesienia środka odwoławczego od wyroku zaocznego. Taka sytuacja występuje też w przypadku opłat sądowych – które także są różnicowane.
Sprawa, która trafiła przed oblicze Trybunału dotyczyła skargi konstytucyjnej obejmującej kwestionowanie przepisów ustalających opłaty sądowe w sprawach cywilnych i zróżnicowania w ten sposób statusu stron procesu. Sąd Okręgowy zasądził od skarżącej (działającej jako pozwana) na rzecz powoda dochodzoną przez niego kwotę pieniężną oraz koszty postępowania. Pozwana złożyła zarzuty od nakazu zapłaty, a następnie powód złożył pismo procesowe, w którym cofnął pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia co do części dochodzonej pierwotnie kwoty wskazując jednocześnie, że strony są zainteresowane zawarciem ugody sądowej. I taką ugodę strony zawarły. Postanowieniem z grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy umorzył postępowanie, zwrócił powodowi połowę uiszczonej przez niego opłaty od pozwu oraz oddalił wniosek pozwanej o zwrot połowy opłaty od pisma zawierającego zarzuty. Sąd Okręgowy wskazał na art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym sąd zwraca stronie połowę uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej. Pismem takim jest pozew, nie są nim natomiast zarzuty od nakazu zapłaty. Pozwana zaskarżyła to rozstrzygnięcie, ale Sąd Apelacyjny oddalił jej zażalenie, podzielając w pełni stanowisko sądu I instancji. Pozwana złożyła więc skargę konstytucyjną, w której twierdzi, że przepis art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c ww. ustawy jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji, ponieważ narusza równość w dostępie do sądu w aspekcie finansowym. Ustawodawca preferuje w postępowaniu nakazowym powoda, który uiszcza od pozwu jedynie czwartą część opłaty, a przy tym uzyskuje zwrot połowy opłaty w tej wysokości w razie zawarcia ugody. Pozwany musi natomiast – w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty – do uiszczenia trzech czwartych opłaty, a po zawarciu ugody nie ma prawa do zwrotu.
Powyższego stanowiska pozwanej nie podzielił jednak Trybunał Konstytucyjny, orzekając że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Na chwilę obecną nie ma jeszcze uzasadnienia tego stanowiska, w związku z czym musimy poczekać na argumentację Trybunału.
