Kwestie dotyczące takich znalezisk reguluje z jednej strony art. 189 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93 ze zm.) a z drugiej Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003r., Nr 162, poz. 1568, ze zm.).
Według Kodeksu Cywilnego jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu.
Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie. W tym przypadku ustawodawca nie określił jednak wysokości tego wynagrodzenia. Przyjmuje się, że wynosi ono co najmniej 10% wartości znaleziska.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z kolei posługuje się pojęciami zabytku i zabytku archeologicznego. Zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, jej część lub zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zabytek archeologiczny to zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy będący ich wytworem.
Jeżeli ktoś przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie iż może on być zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia.
Ponadto powinien zawiadomić właściwy organ. Organem, do którego należy zgłosić informację o cennym znalezisku, jest wojewódzki konserwator zabytków. Gdy znaleziska dokonano w gminie, w której nie został powołany konserwator zabytków, informację należy zgłosić wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Wskazane organy mają obowiązek niezwłocznie, nie dłużej niż w terminie 3 dni, przekazać wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków przyjęte zawiadomienie. Ten z kolei, terminie 3 dni od dnia przyjęcia zawiadomienia, jest obowiązany dokonać oględzin znalezionego przedmiotu i miejsca jego znalezienia oraz, w razie potrzeby, zorganizować badania archeologiczne. On również określa miejsce przechowywania znalezionych zabytków, przekazując je, w drodze decyzji, w depozyt muzeum lub innej jednostce organizacyjnej za jej zgodą. W razie znalezienia skarbu znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.
Wynagrodzenie przysługuje wówczas, gdy znaleziona rzecz to przedmiot archeologiczny posiadający wartość materialną.
Nagrodę pieniężną przyznaje minister kultury i dziedzictwa narodowego na wniosek konserwatora zabytków. Wysokość nagrody nie może przekroczyć 25-krotności przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. W wyjątkowych wypadkach, gdy znalezisko lub wykopalisko posiada wartość materialną, a także znaczną wartość historyczną, naukową lub artystyczną, na wniosek konserwatora, wysokość nagrody pieniężnej może ulec podwyższeniu do 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Jeżeli kilka osób znalazło przedmiot archeologiczny lub dokonało odkrycia wykopaliska, nagrodę dzieli się wówczas w określonym przez te osoby stosunku, a w przypadku braku ich zgody w równych częściach. Jeśli znalezisko ma tylko wartość naukową, historyczną, znalazca otrzymuje jedynie dyplom. Nagrody przyznaje Minister Kultury, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków składany za pośrednictwem Generalnego Konserwatora Zabytków. Prawa do nagrody nie mają osoby zajmujące się zawodowo badaniami archeologicznymi lub zatrudnione w grupach zorganizowanych w celu prowadzenia takich badań.
Ponieważ znaleziony skarb należy do Skarbu Państwa to w przypadku zatrzymania znaleziska u siebie znalazca staje się sprawcą przestępstwa z art. 284§3 Kodeksu Karnego, czyli przywłaszczenia cudzej rzeczy i podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Niewywiązanie się z wymienionych wyżej obowiązków znalazcy zabytku archeologicznego jest wykroczeniem podlegającym karze grzywny. Dodatkowo można orzec nawiązkę do wysokości dwudziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami.
