W sytuacjach dotyczących klęsk żywiołowych, katastrof czy awarii technicznych będzie możliwe odstąpienie od procedury otwartego konkursu ofert. Zgodnie przepisami projektu premier będzie mógł np. zlecić organizacji pozarządowej zadanie publiczne z pominięciem otwartego konkursu ofert, gdy będzie to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia lub ważny interes publiczny. Natomiast, jeśli chodzi o działania dotyczące ochrony ludności i ratownictwa, nowe przepisy pozwalają również ministrowi spraw wewnętrznych i administracji ominąć tę procedurę w stosunku do specjalistycznych stowarzyszeń oraz PCK. Ponadto, organ wykonawczy samorządu będzie mógł zlecić organizacji pozarządowej zadanie publiczne z pominięciem otwartego konkursu ofert w przypadkach, w których wysokość dofinansowania lub finansowania nie przekracza 10 000 zł, a termin realizacji zadania nie jest dłuższy niż 30 dni.
Projekt nowelizacji zakłada również możliwość zawiązywania tzw. umowy o wykonywaniu inicjatywy lokalnej. Chodzi o umowę między reprezentacją danej społeczności, a władzami gminy, na realizację inicjatywy lokalnej. Umowa o wykonywaniu inicjatywy lokalnej nie będzie tworzyć nowego podmiotu i ma wyłącznie charakter przedmiotowy. Wykonywanie inicjatywy opierać się będzie na wykorzystaniu środków własnych stron porozumienia. Zakłada się, że gmina nie będzie przekazywać dotacji na ten cel. Strony umowy będą samodzielnie rozporządzać środkami przeznaczonymi na wykonywanie inicjatywy lokalnej. Dotyczyć ich będą natomiast zobowiązania wynikające z umowy, których suma składa się na wykonanie inicjatywy lokalnej oraz realizację zadania publicznego. Takie przepisy umożliwią gminie wykonanie zobowiązań porozumienia przy udziale gminnych jednostek pomocniczych – sołectw oraz dzielnic.
Jawności i przejrzystości funkcjonowania organizacji pożytku publicznego służyć ma obowiązek podawania do publicznej wiadomości sprawozdań z wykorzystania 1% podatku naliczonego od osób fizycznych. Równocześnie status organizacji pożytku publicznego uzyska wyłącznie organizacja prowadząca nieprzerwanie działalność przez co najmniej 2 lata. Projekt ustawy zakłada także, że członkowie organu zarządzającego, organu kontroli lub nadzoru organizacji pożytku publicznego będą ponosić odpowiedzialność za szkody wyrządzone działaniem niezgodnym z prawem lub statutem. Aby zwiększyć rzetelność i wiarygodność organizacji pożytku publicznego, minister pracy i polityki społecznej będzie mógł żądać wyjaśnień dotyczących jej działalności. Chodzi m.in. o sprawy finansowe związane z dotacjami, darowiznami czy środkami uzyskanymi w zbiórkach publicznych lub przekazanych przez podatników. Jeśli organizacja nie przedstawi żądanych wyjaśnień, minister będzie mógł wystąpić do sądu o cofnięcie statusu pożytku publicznego. Jednostki samorządu terytorialnego, oprócz rocznych programów współpracy z organizacjami pozarządowymi, będą mogły, w zależności od potrzeb wspólnot lokalnych, przygotowywać plany wieloletnie. Dzięki temu uzyskają możliwość planowania wykraczającego poza rok budżetowy.
Dalszemu rozwojowi instytucji obywatelskich służyć mają Rady Działalności Pożytku Publicznego powoływane na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym. W ich skład, poza przedstawicielami III sektora, wchodziłyby osoby wytypowane przez zarząd województwa oraz wojewodę. Zaproponowane przepisy, rozszerzając znacznie zasady i formy dialogu obywatelskiego, tworzą warunki do bardziej skutecznego współdziałania organizacji pozarządowych z organami administracji publicznej. Przekazywanie części zadań do realizacji organizacjom pożytku publicznego będzie służyć poprawie poziomu i jakości życia obywateli społeczności lokalnych.
