Zaprojektowane przepisy zakładają zwiększenie uprawnień strażników gminnych poprzez przyznanie im prawa do dokonywania kontroli osobistej, przeglądania podręcznych przedmiotów i bagaży. Strażnik będzie mógł wykonać te czynności w sytuacji, gdy zaistnieje podejrzenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, a także podczas doprowadzania nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub mieszkań oraz ujęcia osoby stwarzającej zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego i doprowadzenia jej do najbliższej komendy policji. W tych sytuacjach strażnik musi mieć uzasadnione przypuszczenie, że osoby, wobec których podejmuje interwencję, mogą posiadać przy sobie niebezpieczne przedmioty, których użycie mogłoby spowodować uszczerbek na jego zdrowiu. Przyznanie tym samym przedmiotowego uprawnienia strażnikom gminnym może stanowić gwarancję bezpieczeństwa przy wykonywaniu prawem nałożonych obowiązków. Natomiast zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami strażnik może zapobiegać omówionym powyżej niebezpieczeństwom jedynie w ramach obrony koniecznej. Obecny zakres uprawnień strażnika nie odbiega więc od prawnie wyznaczonych możliwości działania każdej innej osoby.
Strażnicy otrzymają też prawo do używania dwóch dodatkowych środków przymusu bezpośredniego: koni służbowych i paralizatorów elektrycznych, na które nie jest wymagane pozwolenie na broń. Są to istotne zmiany, bo obecnie strażnicy mogą używać paralizatorów, na które jest wymagane pozwolenie na broń. Użycie takiego paralizatora powoduje u osoby obezwładnianej utratę kontroli jedynie nad mięśniami szkieletowymi, bez działania na mięsień sercowy, co jest dla niej bezpieczniejsze. Konstrukcja takiego urządzenia nie wymaga bezpośredniego kontaktu fizycznego pomiędzy osobą obezwładniającą, a obezwładnianą i w związku z tym w znacznym stopniu może poprawić również bezpieczeństwo strażnika wprzypadku konieczności zastosowania paralizatora. Natomiast konie są wykorzystywanie wyłącznie jako środek transportu – uprawnienie do używania koni służbowych jako środek przymusu bezpośredniego posiada Policja. Proponowane rozwiązania umożliwią im sprawniejsze i bezpieczniejsze wypełnianie swoich obowiązków służbowych.
W art. 24 pkt 7 projektowanej nowelizacji zaproponowano, że strażnikiem może być osoba, która nie była prawomocnie skazana za przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe popełnione umyślnie, w celu usunięcia wszelkich wątpliwości odnośnie czynów, których popełnienie uniemożliwia wykonywanie zawodu strażnika. Ponadto zmiany zaproponowane w ustawie wprowadzają zasadę, że przepisy ustawy o strażach gminnych będą regulowały przeprowadzanie badań psychologicznych, natomiast do badań lekarskich będzie miał zastosowanie art. 229 Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 229 Kodeksu Pracy badania lekarskie są przeprowadzane na koszt pracodawcy. Proponuje się dodatkowo wprowadzić drugą umowę o pracę na czas określony do lat 3. Propozycja ta ma na celu zweryfikowanie przydatności strażnika do pracy, po ukończeniu z wynikiem pozytywnym szkolenia podstawowego. Wprowadzenie dwóch umów na czas określony jest zgodne ze standardami prawa pracy i pragmatyki służbowej dla policjantów. Dodano także artykuł, który przewiduje instytucję „zawieszenia w obowiązkach pracowniczych” w razie wszczęcia przeciwko strażnikowi postępowania karnego. Strażnik gminny, który w imieniu państwa wykonuje zadania z zakresu porządku publicznego, wykorzystując przy tym uprawnienia policyjne, w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego, powinien podlegać podobnej odpowiedzialności, jakiej podlegają funkcjonariusze innych formacji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek, np. policjanci.
Nowe przepisy przewidują, że fachowy nadzór nad strażami gminnymi będzie sprawował wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego policji. Wpisuje się to w zadania wojewody związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego w województwie.
