Spis treści
Umowa darowizny w świetle przepisów KC
Umowa darowizny regulowana jest przepisami 888 – 902 KC. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nie stanowią natomiast darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:
- gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu;
- gdy kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Forma darowizny
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Jak wskazuje się w orzecznictwie, przepis art. 890 § 1 KC wskazuje, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Niewątpliwe jednak spełnienie świadczenia nie może nastąpić w tej sytuacji po śmierci ewentualnego darczyńcy (wyr. SA w Warszawie z dnia 7 lutego 2022 r., II AKa 456/21). Należy tez pamiętać, że art. 890 § 1 KC odnosi się wyłącznie do umowy darowizny, której forma nie została zachowana i tylko wtedy w razie wykonania umowy darowizny staje się ona ważna. Jako jedyny przepis przewidujący konwalidację nieważnej umowy darowizny nie może być rozumiany szeroko (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 kwietnia 2021 r., I CSKP 143/21).
Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron. Przykładem może być umowa darowizny nieruchomości. Jak zauważono jednak w orzecznictwie sama umowa darowizny ekspektatywy prawa własności nieruchomości nie przenosi na obdarowanego własności nieruchomości w sytuacji, gdy nie jest zawarta w formie aktu notarialnego (art. 890 § 2 KC). Przeniesienie własności nieruchomości w drodze darowizny wymaga umowy w formie notarialnej pod rygorem nieważności (art. 73 § 2 KC w związku z art. 890 § 2 KC oraz art. 158 KC). Przepis art. 890 § 2 KC wyklucza zawarcie umowy darowizny przez oświadczenie samego tylko darczyńcy w formie aktu notarialnego, jak również darowiznę rękodajną w tych wszystkich wypadkach, gdy przepisy szczególne z uwagi na przedmiot darowizny wymagają złożenia oświadczenia w formie szczególnej przez obie strony (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 12 grudnia 2019 r., V ACa 834/17).
Odwołanie darowizny wykonanej
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.W orzecznictwie skupiono na kwalifikacji zachowania obdarowanego pod kątem przesłani rażącej niewdzięczności. Wskazano, że o rażącej niewdzięczności świadczy tylko takie działanie lub zaniechanie obdarowanego, które jest skierowane bezpośrednio lub pośrednio przeciwko darczyńcy oraz, oceniając rzecz rozsądnie, pozostaje wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Chodzi w każdym wypadku o czyny szczególnie naganne z punktu widzenia norm prawnych i moralnych. W konsekwencji nie każde zachowanie obdarowanego, które można uznać za naganne z punktu widzenia obowiązku wdzięczności, eo ipso stanowi podstawę do odwołania darowizny. Jako że nie jest możliwe odwołanie się do jednolitego wzorca zachowań, każdorazowo ocena musi być dokonywana w indywidualnych okolicznościach danej sprawy, uwzględniać dobre obyczaje, normy obowiązujące w środowisku, relacje stron, w tym stopień ich bliskości. Nie każdy spór czy przejaw zachowania sprzecznego z wolą darczyńcy uzasadnia twierdzenie o dopuszczeniu się rażącej niewdzięczności przez obdarowanego. Podstawie tej nie odpowiadają krzywdy wyrządzone darczyńcy nieumyślnie, w sposób niezamierzony, a także nawet umyślnie wówczas, gdy chodzi o nieprzekraczające granic zwykłych konfliktów życia rodzinnego, podyktowane emocjami wypowiedzi czy gesty, które są przejawem zwykłych konfliktów rodzinnych, spowodowanego przez obie jego strony, a tym bardziej sprowokowane przez darczyńcę (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 października 2023 r., I CSK 411/23).
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu. Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanych powoduje wprawdzie upadek causae donandi, lecz nie przenosi własności nieruchomości z obdarowanych na darczyńcę. Oświadczenie woli o odwołaniu darowizny odnosi jedynie skutek obligacyjny i stwarza po stronie obdarowanych obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny. Dla wymuszenia realizacji skutku rzeczowego darczyńca powinien wystąpić z powództwem o zobowiązanie obdarowanych do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Wynika to z zawartego w art. 898 § 2 KC odesłania do bezpodstawnego wzbogacenia, które wskazuje na wyłączenie automatycznego skutku rzeczowego odwołania darowizny (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 17 lutego 2017 r., I ACa 749/16).
