W trakcie funkcjonowania spółki określony początkowo kapitał może ulec okresowym zmianom – i to zarówno poprzez jego obniżanie jak i podwyższanie. Z tą drugą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy dotychczasowe postanowienia umowy spółki z o.o. przewidują podwyższenie kapitału zakładowego lub gdy następuje to w drodze zmiany umowy takiej spółki.
Podwyższenie kapitału zakładowego w pierwszym przypadku – gdy wynika to z treści samej umowy spółki, nie wymaga głębszej analizy. Wszystko sprowadza się bowiem do właściwych zapisów umownych, które dokładnie określają jakie czynności w związku z powiększeniem kapitału muszą być powzięte. Pamiętajmy przy tym, że podwyższenie kapitału dokonywane w ten sposób wiąże się z koniecznością złożenia oświadczenia dotychczasowych wspólników o objęciu nowych udziałów i to w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W przypadku podwyższenia kapitału zakładowego konieczne jest objęcie przez dotychczasowego wspólnika nie tylko całej wartości nowoutworzonego udziału, ale także objęcie udziału już istniejącego, w części dotyczącej jego podwyższonej wartości. KSH w sytuacji podwyższenia kapitału zakładowego posługuje się zatem pojęciem "objęcia udziału" przez dotychczasowego wspólnika zarówno w stosunku do udziału nowo tworzonego, jak i udziału, którego wartość nominalna będzie zwiększona.
Podwyższenie kapitału może jednak mieć miejsce, gdy dotychczasowa umowa spółki z o.o. w ogóle nie przewidywała takiej możliwości. Zgodnie z art. 257 KSH, jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego następuje nie na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki przewidujących maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin podwyższenia, może ono nastąpić jedynie przez zmianę umowy spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego następuje przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych. Jednocześnie uchwała wspólników podwyższająca wysokość kapitału zakładowego nie musi być podjęta jednomyślnie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r. (sygn. akt III CSK 5/11), zastrzeżenie w umowie spółki postanowień przewidujących możliwość podwyższenia kapitału zakładowego spółki w trybie uproszczonym nie wyklucza możliwości podwyższenia kapitału zakładowego w drodze zmiany umowy spółki. W istocie zatem o tym w jakim trybie następuje podwyższenie kapitału zakładowego decydują wspólnicy (zgromadzenie wspólników) dopiero na etapie podejmowania uchwały w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego.
Ostatnimi czasy w kwestii podwyższenia kapitału zakładowego spółki bez zmiany umowy wypowiedział się sam Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 17 stycznia 2013 r. (sygn. akt III CZP 57/12) wskazał on, iż podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów.
Mając zatem powyższe na uwadze – jeżeli umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu kapitału nie stanowi inaczej, dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów. Prawo pierwszeństwa należy wykonać w terminie miesiąca od dnia wezwania do jego wykonania. Wezwania te zarząd przesyła wspólnikom jednocześnie. Oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału bądź udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości istniejącego udziału bądź udziałów wymaga formy aktu notarialnego. Pamiętajmy także o treści art. 260 KSH, który stanowi, że uchwałą wspólników o zmianie umowy spółki można podwyższyć kapitał zakładowy, przeznaczając na ten cel środki z kapitału zapasowego lub kapitałów (funduszy) rezerwowych utworzonych z zysku spółki (podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki). Nowe udziały przysługują wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów i nie wymagają objęcia. Z drugiej jednak strony SN podkreśla, że jeżeli nie wszyscy wspólnicy objęli – w stosunku określonym w art. 257 § 3 w związku z art. 260 § 2 KSH – udziały w kapitale zakładowym podwyższonym na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki, podwyższenie kapitału nie dochodzi do skutku.
Podwyższenie kapitału zakładowego zarząd zgłasza każdorazowo do sądu rejestrowego. Do zgłoszenia podwyższenia kapitału zakładowego należy dołączyć:
• uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego,
• oświadczenia o objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym,
• oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na podwyższony kapitał zakładowy zostały w całości wniesione.
Podwyższenie kapitału zakładowego następuje z chwilą wpisania do rejestru. Skutki podwyższenia kapitału zakładowego następują z chwilą jego rejestracji, zarówno w stosunku do osób trzecich jak i do spółki.
