Czym jest whistleblowing?
Słowo whistleblowing wywodzi się z języka angielskiego. Dosłowne znaczenie tego wyrażenia („dmuchanie w gwizdek”) może wywoływać uśmiech na twarzy, jednak nie bez powodu tym właśnie określeniem zwykło się nazywać czynności mające na celu informowanie o nieprawidłowościach w firmie. „Dmuchanie w gwizdek” to w tym przypadku metafora sygnalizowania, swoistego „bicia na alarm”, że w organizacji mają miejsce zdarzenia nieetyczne lub niezgodne z powszechnie obowiązującym prawem.
Na pytanie, czym jest whistleblowing, odpowiada m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy – zajmująca się problemami o charakterze pracowniczym agencja afiliowana przy ONZ o ponad stuletniej historii, której jednym ze współzałożycieli była Polska. Według MOP whistleblowing to zgłaszanie przez pracowników lub byłych pracowników nielegalnych, nieregularnych, niebezpiecznych lub nieetycznych praktyk stosowanych przez pracodawców. W obszarze sygnalizowania funkcjonuje wiele istotnych pojęć, takich jak whistleblower (informator, sygnalista – osoba ujawniająca nieprawidłowość), whistleblowing policy (polityka informowania o nieprawidłowościach), whistleblowing system (system zgłaszania nieprawidłowości).
W dniu 16.12.2019 r. weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, mająca na celu stworzenie w całej UE systemu raportowania o łamaniu przepisów wspólnotowych. Jej wdrożenie nastąpi również na terytorium Polski.
Zagraniczne firmy, które wdrożyły whistleblowing
Pomysł oddolnego raportowania nieprawidłowości występujących w organizacjach najwcześniej stosowano w anglosaskim systemie prawnym, w odniesieniu do tamtejszych regulacji prawnych. Wśród czołowych przedstawicieli państw stosujących common law są Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania. Z punktu widzenia polskiego porządku prawnego są to państwa o relatywnie długiej historii praktykowania unormowań o ochronie sygnalistów. Dlatego też właśnie tam znaleźć można firmy od lat stosujące rozbudowane systemy sygnalizowania.
Co podlega zgłoszeniu?
Czasami mogą to być okoliczności po prostu sprzeczne z zasadami etycznymi (często wyszczególnionymi w kodeksie etycznym firmy), innym razem może być to łamanie przepisów prawa. Z tego punktu widzenia odpowiednio wczesne ujawnienie niedopuszczalnych zdarzeń wydaje się bardzo korzystne dla organizacji, w której whistleblowing stanowi narzędzie reagowania na sytuacje nieoczekiwane. W momencie ich ujawnienia firma stoi przed szansą wewnętrznego rozwiązania problemów, zanim wywołają one poważne konsekwencje fiskalne, środowiskowe lub inne.
Wśród zagranicznych przykładów podmiotów stosujących politykę sygnalizowania jest amerykański koncern lotniczy Boeing oraz producent leków i kosmetyków Johnson&Johnson. W Europie natomiast obszernymi systemami ochrony sygnalistów pochwalić się mogą np. przedstawiciele branży motoryzacyjnej – przedsiębiorstwo Porsche (zgłaszanie nieprawidłowości w tej firmie odbywa się m.in. przy użyciu specjalnej infolinii [hotline] oraz przez Internet) czy BMW. Procedura ustanowiona w BMW przewiduje funkcjonowanie stanowiska Whistleblowing Champion („mistrz zgłaszania nieprawidłowości”) z kompetencjami nadzorczymi.
Polskie firmy, które wprowadziły whistleblowing
W polskim obrocie gospodarczym praktykę stosowania whistleblowingu obserwuje się od wielu lat, co nie dziwi. Wszak historia działalności zagranicznych grup kapitałowych na rodzimym rynku jest bogata. Firmy wywodzące się z rynków zagranicznych stosują odpowiednie metody raportowania także u nas, niezależnie od braku takiego obowiązku w świetle polskiego prawa. I tak np. postanowienia Kodeksu Etyki Biznesu obowiązującego w grupie Deutsche Telekom AG, właściciela sieci T-Mobile, przewidują funkcjonowanie specjalnie otwartego portalu do zgłaszania nieprawidłowości Tip-off (Tell me!). Natomiast wśród polskich firm stosujących whistleblowing znajduje się np. „STP ELBUD” sp. z o.o. Polityka Antykorupcyjna oraz Ochrony Sygnalistów tej należącej do Grupy Kapitałowej Stalprodukt S.A. spółki zakłada funkcjonowanie specjalnego działu zajmującego się rozpoznawaniem zgłoszeń. Dojrzałe rozwiązania prawne zastosowano w ramach polityki ochrony sygnalistów stosowanej w ZUE S.A. W ramach funkcjonującego w tej firmie systemu powołanego przy realizacji indywidualnego projektu prac sporo uwagi poświęcono ochronie tożsamości zgłaszających. Między innymi ograniczono tam obieg dokumentów zawierających informacje nt. sygnalisty. Potrzebę otoczenia szczególną ochroną sygnalisty zadeklarowano również w polityce whistleblowingowej stosowanej w Zakładach Górniczo-Hutniczych „Bolesław” S.A.
Dla przedsiębiorców, którzy wkrótce będą musieli wdrożyć w swoich firmach takie procedury, działania wymienionych firm mogą być wskazówką, jak sprawnie i bezpiecznie sprostać nowym obowiązkom. Wachlarz możliwości jest bardzo szeroki, a jednym z najskuteczniejszych oraz najłatwiejszych do wdrożenia rozwiązań są systemy do zarządzania zgłoszeniami sygnalistów.
Źródła:
1) Kodeks Etyki Biznesu w ramach Grupy Deutsche Telekom AG, https://www.t-mobile.pl/r/repo1/documents/t_sa/Kodeks_Etyki_Biznesu.pdf [dostęp: 10.4.2022 r.];
2) Oficjalna strona internetowa amerykańskiego koncernu lotniczego Boeing, https://www.boeing.com;
3) Polityka Antykorupcyjna i Ochrony Sygnalistów w „STP ELBUD” sp. z o.o., https://stpelbud.com.pl/wp-content/uploads/2021/12/Polityka-antykorupcyjna-i-ochrony-sygnalistow.pdf [dostęp: 10.4.2022 r.];
4) Polityka Antykorupcyjna i Ochrony Sygnalistów z 9.1.2019 r. ustanowiona dla ZGH „Bolesław” S.A., https://zghboleslaw.pl/images/pdf/PAiOS_zgh.pdf [dostęp: 10.4.2022 r.];
5) Polityka ujawniania nieprawidłowości w BMW, https://www.bmw.com/en-au/footer/whistleblower-policy.html [dostęp: 10.4.2022 r.];
6) Polityka Zarządzania Etycznego i Ochrony Sygnalistów z 6.10.2017 r. ustanowiona w ZUE S.A. związana z realizacją zadania publicznego pod nazwą „Opracowanie dokumentacji projektowej oraz realizacja robót budowlanych w formule <<Projektuj i Buduj>> w ramach projektu <<Prace na linii kolejowej nr 1 na odcinku Częstochowa – Zawiercie>> w ramach projektu POIIŚ 5.2-6”, https://www.grupazue.pl/resources/Relacje_Inwestorskie/Dokumenty_korporacyjne/polityka_zarzadzania_etycznego_i_ochrony_sygnalistow.pdf [dostęp: 10.4.2022 r.];
7) Słownik Międzynarodowej Organizacji Pracy, https://www.ilo.org/inform/online-information-resources/terminology/thesaurus/lang–en/index.htm [dostęp: 10.4.2022 r.];
8) Stanowisko przedsiębiorstwa Johnson&Johnsonws. etyki, https://www.jnj.com/about-jnj/policies-and-positions/our-position-on-ethics-and-compliance?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=op,sc [dostęp:10.4.2022 r.];
9) System ochrony sygnalistów w podgrupie Porsche, https://www.porsche.com/international/aboutporsche/overview/compliance/whistleblower-system/ [dostęp: 10.4.2022 r.].
