Kilka tygodni temu pisaliśmy o opublikowaniu przez Komisję Europejską sprawozdania z konsultacji zapoczątkowanych w styczniu 2012 roku publikacją „Green Paper. Towards an integrated European market for card, internet and mobile payments”. Jeden z wątków poruszanych w sprawozdaniu dotyczył powszechnie stosowanej na rynku zasady określanej jako HACR – Honour All the Cards Rule. Jest to zasada, zgodnie z którą akceptant kart płatniczych (a więc podmiot przyjmujący zapłatę za pomocą karty płatniczej), jeżeli już zdecyduje się na akceptację kart płatniczych danej organizacji płatniczej (np. VISA, MasterCard), musi akceptować wszelkie rodzaje kart emitowanych w ramach danej organizacji.W swoim sprawozdaniu Komisja Europejska podkreślała, iż zasada ta wzbudza sporo kontrowersji i niewykluczone, że przy okazji najbliższej rewizji dyrektywy o usługach płatniczych powstaną inicjatywy legislacyjne zmierzające do modyfikacji bądź nawet zakazu stosowania zasady HACR.
Wiele wskazuje na to, że polski ustawodawca uprzedzi kroki podjęte przez ustawodawcę europejskiego i znacznie szybciej wprowadzi przepisy dotyczące tej zasady. Tak się stanie, jeżeli zostaną ostatecznie uchwalone projekty zmian do ustawy o usługach płatniczych. W związku z konkretnymi propozycjami w zakresie zasady HACR warto nieco bliżej przyjrzeć się kontrowersjom z nią związanym.
Zasada HACR wynika z wewnętrznych regulaminów poszczególnych organizacji płatniczych, do których przestrzegania zobowiązuje się akceptant, decydując się na przyjmowanie płatności kartami danej organizacji płatniczej. Dlaczego wzbudza ona kontrowersje? Wydawcy kart płatniczych w ramach danej organizacji wydają różne rodzaje kart. Różnią się one wyglądem, funkcjonalnością, zasadą finansowania płatności (bezpośrednie powiązanie karty z rachunkiem bieżącym lub finansowanie za pomocą kredytu) etc. Z perspektywy akceptanta płatności kluczowe są różnice w wysokości opłat interchange, które są związane z używaniem danej karty. Poszczególne rodzaje kart mają różne opłaty interchange.
Przypomnijmy, że opłata interchange to opłata obciążająca akceptanta. Mówiąc w skrócie, o wartość tej opłaty pomniejszana jest otrzymywana przez akceptanta cena za sprzedawany towar/usługę. Jest zatem naturalne, że w większości przypadków akceptanci chcieliby mieć możliwość wyboru rodzaju kart, które akceptują. Stwarzałoby to szansę na obniżenie obciążeń związanych z opłatami interchange.
Warto odnotować, iż próby zmian zasady HACR są kolejną próbą regulacji zagadnień, które do tej pory były przedmiotem umów zawieranych pomiędzy uczestnikami systemu płatności kartami. Dotychczas takie próby podejmowano m.in. w odniesieniu do wysokości opłaty interchange oraz możliwości obciążania tą opłatą osób płacących kartami (tzw. surcharge). Obserwujemy zatem wyraźny trend polegający na ustawowym uregulowaniu zagadnień, które były do tej pory przedmiotem wyłącznie wewnętrznych regulacji sektorowych. To zapewne zjawisko naturalne z uwagi na rosnące znaczenie płatności bezgotówkowych.
Projekty nowelizacji ustawy o usługach płatniczych, z którymi mieliśmy okazję się zapoznać, przewidują wprowadzenie ustawowego zakazu porozumień w rodzaju HACR. Oznaczałoby to w praktyce nieważność postanowień umów i regulaminów organizacji płatniczych w zakresie, w jakim ustanawiają zasadę HACR. W efekcie akceptanci mogliby swobodnie decydować o tym, jakie rodzaje kart akceptują jako formę płatności.
Wbrew pozorom znaczenie projektowanych zmian jest bardzo duże, rodzi również szereg poważnych wyzwań prawnych. Poniżej sygnalizujemy jedynie wybrane zagadnienia.
Zniesienie zasady HACR spowodowałoby istotną zmianę filozofii funkcjonowania płatności bezgotówkowych. Bez wątpienia zasada HACR daje posiadaczom kart komfort polegający na możliwości dokonania zapłaty kartą w każdym punkcie akceptującym karty danej organizacji płatniczej. Zniesienie zasady HACR skutkowałoby powstaniem niepewności co do tego, czy posiadana karta będzie akceptowana. Trudno w tej chwili ocenić, jaki wpływ miałaby ta okoliczność na rynek płatności bezgotówkowych. Istnieje jednak ryzyko, iż skutkiem zniesienia zasady HACR może być spadek popularności płatności bezgotówkowych.
Bardzo dużym wyzwaniem prawnym jest wprowadzenie odpowiednich przepisów intertemporalnych w przypadku uchwalenia przepisów zakazujących zasady HACR. W obrocie istnieje bowiem wiele kart, które zostały wydane na podstawie umów, w których wydawcy bezpośrednio lub pośrednio gwarantowali posiadaczom kart możliwość dokonywania zapłaty wydaną kartą we wszystkich punktach akceptujących karty danej organizacji płatniczej. Tego rodzaju deklaracje były możliwe właśnie dzięki zasadzie HACR, która na podstawie wewnętrznych regulaminów obowiązywała wszystkie podmioty wydające/akceptujące/rozliczające karty danej organizacji płatniczej. Wprowadzenie zmian ustawowych bez odpowiednich okresów przejściowych może skutkować tym, że z dnia na dzień realizacja zobowiązań wynikających z umów o wydanie kart płatniczych stanie się niemożliwa. Analizowane przez nas projekty nowelizacji zawierają w tym zakresie duże braki.
Wprowadzeniu zakazu stosowania zasady HACR musiałoby zapewne towarzyszyć stworzenie rozwiązań prawnych chroniących konsumentów przed zbytnią swobodą akceptantów w wyborze akceptowanych kart. Chodzi przede wszystkim o zapewnienie dostępu do jasnych informacji na temat tego, jakie karty są akceptowane u danego akceptanta, aby uniknąć sytuacji, w których osoba robiąca zakupy dopiero przy kasie dowiaduje się, że jej karta nie zostanie zaakceptowana. Analizowane projekty nie zawierają satysfakcjonujących rozwiązań w tym zakresie.
Analizując polskie inicjatywy ustawodawcze w zakresie zasady HACR warto mieć na uwadze kontekst, w którym się pojawiają. Są one bowiem powiązane ze sporami dotyczącymi wysokości opłat interchange w Polsce. Zniesienie zasady HACR jest traktowane jako jedna z metod na faktyczne zmniejszenie obciążeń akceptantów związanych z interchange. Abstrahując od zagadnień związanych z interchange, łączenie tych dwóch aspektów wydaje się niewskazane. Zasada HACR jest zasadniczo zagadnieniem innym niż opłaty interchange. Dotyczy bowiem jednej z fundamentalnych zasad funkcjonowania płatności bezgotówkowych. Zaryzykować można wręcz twierdzenie, iż jest to jeden z filarów gwarantujących zastępowanie płatności gotówkowych płatnościami bezgotówkowymi. Bez zasad HACR płatności bezgotówkowe (z uwagi na niepewność związaną z ich akceptacją) będą z perspektywy konsumenta znacznie mniej atrakcyjne niż płatności gotówkowe. Nie należy zatem mieszać tych zagadnień na doraźne potrzeby związane ze sporami wokół interchange. Zniesienie zasady HACR może mieć dla obrotu bezgotówkowego bardzo dalekosiężne skutki wykraczające zdecydowanie poza kwestie związane z interchange. Wydaje się, iż rozwiązanie sporów wokół interchange jest możliwe za pomocą innych, znacznie mniej rewolucyjnych metod.
Krzysztof Wojdyło, Zespół Postępowań Regulacyjnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
