Kierując sprawę na drogę sądową, warto mieć na uwadze, że postępowanie cywilne jest odpłatne, a zatem powoduje konieczność ponoszenia kosztów sądowych. Niemal każdy pozew wymaga uiszczenia opłaty sądowej. W praktyce najczęściej będzie to opłata stosunkowa, stanowiąca 5% od dochodzonej w pozwie kwoty (np. opłatę w kwocie 1000 zł będzie musiał uiścić powód dochodzący kwoty 20 000 zł tytułem odszkodowania). W toku postępowania może natomiast wyniknąć konieczność uiszczenia zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego (np. rzeczoznawcy majątkowego na okoliczność wyceny zniszczenia samochodu), która może wynieść średnio 1500–2000 zł albo i więcej.
Jak uzyskać zwolnienie?
Aby uniknąć obowiązku ponoszenia tych kosztów w całości lub w części, należy złożyć do sądu specjalny wniosek, który ma na celu uzyskanie zwolnienia od opłat i wydatków związanych z wytoczeniem sprawy. Możne się o to ubiegać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku związanego z utrzymaniem koniecznym dla siebie i rodziny.
Gdzie złożyć wniosek?
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych składa się na piśmie do sądu, w którym sprawa już się toczy lub ma być wytoczona. Istnieje także możliwość wniesienia go do sądu rejonowego według miejsca zamieszkania osoby fizycznej, który następnie prześle go do sądu właściwego.
Zawartość wniosku
Wniosek można załączyć do pozwu albo wnieść jako oddzielne pismo (także w toku postępowania). Powinien zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, imię i nazwisko (nazwę) stron, sygnaturę akt (jeśli jest nadana), oznaczenie rodzaju pisma, prośbę o zwolnienie od kosztów sądowych w całości albo w części, ewentualne uzasadnienie, podpis oraz wymienienie załączników. Wniosek można złożyć także w sądzie ustnie do protokołu. Wystarczy sporządzić go w jednym egzemplarzu, nie trzeba załączać odpisu dla strony przeciwnej. Niemniej zawsze warto mieć także wersję dla siebie.
Obligatoryjne oświadczenie
Do wniosku koniecznie powinno być dołączone oświadczenie sporządzone wg wzoru ustalonego przez ministra sprawiedliwości w rozporządzeniu (aktualne formularze dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości), obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. W oświadczeniu tym należy wpisać m.in. informacje o stanie rodzinnym, majątku (w tym nieruchomościach, oszczędnościach, papierach wartościowych i innych prawach majątkowych, wierzytelnościach, innych przedmiotach wartościowych i ruchomościach o wartości wyższej niż 5000 zł), dochodach i źródłach utrzymania wnioskodawcy i osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, zobowiązaniach i innych stałych wydatkach.
W razie złożenia wniosku ustnie do protokołu w takiej też formie może być złożone oświadczenie o stanie majątkowym.
Możliwe przyrzeczenie i grzywna
Należy liczyć się z tym, że od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych sąd może odebrać na piśmie lub ustnie do protokołu przyrzeczenie o następującej treści: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne”.
Ewentualna odmowa złożenia takiego przyrzeczenia z dużym prawdopodobieństwem wpłynie na ocenę wiarygodności złożonego oświadczenia oraz najczęściej doprowadzi do nieuwzględnienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Podanie nieprawdziwych okoliczności o stanie swojego majątku nie będzie powodowało odpowiedzialności karnej. Nieuczciwą osobę, która świadomie to uczyniła i dzięki temu uzyskała zwolnienie, sąd skaże na grzywnę w wysokości do 1000 zł. Jeżeli proceder ten się powtórzy, grzywna może wynieść do 2000 zł.
Zwolnienie także dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych
O zwolnienie może ubiegać się także osoba prawna (czyli np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, spółdzielnia) lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółka osobowa: jawna, partnerska, komandytowa komandytowo-akcyjna, a także wspólnota mieszkaniowa). Podmioty te muszą wykazać sądowi, że nie mają dostatecznych środków na uiszczenie kosztów.
Cofnięcie zwolnienie
Należy mieć na uwadze to, że sąd obligatoryjnie cofnie zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okaże się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W pierwszym przypadku strona będzie obowiązana uiścić wszystkie powstałe do tej pory opłaty oraz zwrócić wydatki, w drugim – sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem także częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach.
Mimo zwolnienia – należy zwrócić przeciwnikowi koszty
Ważne jest to, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu przeciwnikowi kosztów procesu. Oznacza to, że jeśli strona taka przegra sprawę, to mimo przyznanego jej zwolnienia będzie musiała zwrócić drugiej stronie poniesione przez nią koszty postępowania.
Podstawa prawna:
Art. 100–118 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
aplikantka radcowska Agnieszka Majewska
