Odpowiedzialność solidarna w omawianym przypadku oznacza, że fiskus może domagać się zapłacenia całej należności podatkowej lub jej części zarówno od sprzedawcy, jak też i nabywcy łącznie lub osobno. Jeżeli podatek zostanie uregulowany przez jedną ze stron, np. nabywcę, wtedy druga strona, czyli sprzedawca, jest z niego zwolniona, gdyż zobowiązanie wygasa. Odpowiedzialność ta ma dotyczyć tej części podatku, która proporcjonalnie przypada na dostawę dokonaną na rzecz tego przedsiębiorcy. Lista towarów, przy których może powstać odpowiedzialność solidarna jest zawarta w załączniku nr 13 do ustawy o podatku od towarów i usług. Znajdują się w niej wyroby stalowe (np. siatki i ogrodzenia z drutu z żeliwa), paliwa i to zarówno do napędu pojazdów, jak też oleje opałowe, a także grupa pozostałych towarów, jak np. złoto nieobrobione plastycznie.
Uważaj na niższe ceny
Odpowiedzialność nabywcy wystąpi po łącznym wystąpieniu dwóch okoliczności. Po pierwsze, jeżeli wartość nabytych towarów wymienionych w załączniku nr 13 (bez kwoty podatku), od jednego podmiotu dokonującego dostawy, przekroczy w danym miesiącu 50 tys. zł. Po drugie, taka odpowiedzialność ma wystąpić wtedy, gdy w momencie dostawy towarów nabywca wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cały podatek przypadający na dostawę tych towarów lub jej części nie został lub nie zostanie wpłacony. Za uzasadnione podstawy ustawa uznaje okoliczności towarzyszące dostawie lub warunki, na jakich została ona dokonana, jeśli odbiegały one od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami – w szczególności gdy cena za dostarczane towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od wartości rynkowej.
Tankować na stacji można bezpiecznie
Chociaż jednym z towarów tzw. wrażliwych objętych wprowadzanymi regulacjami jest paliwo, to na szczęście w ustawie znalazło się wyłączenie rozwiewające wątpliwości, czy do odpowiedzialności solidarnej będzie mógł być pociągnięty przedsiębiorca tankujący firmowy pojazd na stacji benzynowej. Ustawa wprost wskazuje, że regulacji dotyczących odpowiedzialności solidarnej nie stosuje się do podatników nabywających paliwa na stacjach paliw lub gazu płynnego do standardowych zbiorników używanych przez nich pojazdów. Odpowiedzialność solidarna nie grozi także w sytuacji, gdy dostawy dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych.
Opóźnienie w zapłacie podatku to nie problem nabywcy
Innym bardzo ważnym wyłączeniem odpowiedzialności nabywcy jest sytuacja, w której podatek faktycznie nie został zapłacony przez sprzedawcę w terminie, jednak powstanie zaległości nie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej. Jest to o tyle dobre wyłączenie, że gwarantuje bezpieczeństwo w sytuacji, gdy kontrahent złożył deklarację podatkową, w której dokonał rzetelnego rozliczenia, jednak nie wywiązał się w terminie z samej płatności. Pozostaje jednak zagrożenie związane z interpretacją „nierzetelności rozliczenia”. Jeżeli kontrola podatkowa wykaże niewłaściwość rozliczenia polegającą np. na niezgodnym z prawem odliczeniu VAT-u od jednego drobnego produktu, który zostanie zakwestionowany, będzie to już traktowane jako nierzetelne rozliczenie, które nie pozwoli na skorzystanie z tego wyłączenia?
Kaucja wyłączy odpowiedzialność
Ustawa przewiduje wyłączenie odpowiedzialności solidarnej nabywcy także wtedy, gdy na dzień dostawy podmiot dokonujący dostawy był wymieniony w wykazie podmiotów, które złożyły kaucję gwarancyjną (prowadzonym przez Ministra Finansów). Wysokość kaucji gwarancyjnej powinna odpowiadać co najmniej jednej piątej kwoty podatku należnego przypadającego na dostawy towarów dokonane w danym miesiącu na rzecz danego podatnika lub powinna wynosić 3 mln zł.
Chociaż wprowadzenie odpowiedzialności solidarnej nie budzi wątpliwości co do zgodności z Konstytucją RP czy dyrektywą unijną dotyczącą VAT-u, to wskazuje na pewnego rodzaju bezsilność organów państwowych w walce z oszustami – z wykrywaniem przestępstw, ich ściganiem, a także egzekucją zaniżonych wartości podatku. Taka odpowiedzialność jest coraz częściej wykorzystywana także w innych państwach (m. in. w Słowenii, Portugalii, Francji, Rumunii). Jeżeli więc tak wiele państw przerzuca odpowiedzialność za ściąganie podatków na przedsiębiorców, choć właściwie należy to do ich kompetencji, powstaje pytanie, czy sama konstrukcja tego podatku jest właściwa lub czy organy ścigania nadążają za pomysłowością nieuczciwych podatników.
Katarzyna Rola-Stężycka, Tax Care
