Nowelizacja stanowi realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r., P 37/06 (Dz. U. Nr 247, poz. 1844). W wyroku tym Trybunał orzekł o niezgodności art. 48 ust. 2 pkt 1 lit. b i art. 48 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, z późn. zm.), w częściach obejmujących wyrażenie „w dniu wszczęcia postępowania”, z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą sprawiedliwości społecznej oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji. W stanie prawnym obowiązującym do dnia 29 grudnia 2007 r., czyli do dnia ogłoszenia sentencji wyroku – warunkiem zalegalizowania samowoli budowlanej dokonanej na terenie, na którym nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, było dysponowanie decyzją o warunkach zabudowy, ostateczną w dniu wszczęcia postępowania rozbiórkowego. Natomiast na terenie, na którym plan miejscowy obowiązuje, warunkiem legalizacji samowoli było uzyskanie zaświadczenia wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodności budowy z ustaleniami tego planu, przy czym nie przewidziano obostrzeń, co do daty takiego zaświadczenia. Według Trybunału Konstytucyjnego, zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów wynikające z kwestii obowiązywania lub nieobowiązywania planu miejscowego, czyli przyczyn od nich niezależnych, godzi w zasady sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa.
Ponieważ samowola budowlana, zgodnie z art. 48 ust. 2 Prawa budowlanego, może zostać zalegalizowana pod warunkiem zgodności albo z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego albo, jak wskazał Trybunał Konstytucyjny z „generalnym” porządkiem planistycznym ukształtowanym przepisami szczególnymi, sam termin uzyskania ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy nie może mieć znaczenia, gdyż nie kształtuje praw ani obowiązków zainteresowanych podmiotów. Zróżnicowanie sytuacji poszczególnych podmiotów zależnie od tego, czy na danym terenie obowiązuje czy też nie obowiązuje plan miejscowy, a także uzależnienie możliwości legalizacji samowoli budowlanej, na terenie nieobjętym planem miejscowym, od daty uzyskania ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy było, jak wskazywał Trybunał, nie do pogodzenia z powyższymi zasadami konstytucyjnymi. Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r., P 37/06, a także kierując się zaleceniami zawartymi w sentencji tego wyroku, w nowelizacji ustawy wyraźnie zaznaczono, że sprawca samowoli budowlanej ubiegający się o jej legalizację, w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania terenu, musi przedstawić ostateczną decyzję o warunkach zabudowy, bez względu na termin jej uzyskania.
