Najgorszą sytuację mogą mieć tak naprawdę aplikanci adwokaccy, którzy zgodnie z zasadami etyki mogą pracować wyłącznie w kancelariach adwokackich. Jeśli aplikant nie znajdzie pracy w takiej formie, nie może zarejestrować się w żadnym urzędzie pracy, ponieważ byłoby to sprzeczne z godnością zawodu. Niestety nikt nie pomyślał, że tym samym aplikant zostaje pozbawiony prawa do bezpłatnej opieki zdrowotnej, bo przecież samodzielnie nie będzie opłacał składek na NFZ – szczególnie, gdy nie ma pracy. W praktyce aplikanci pracują poza kancelarią licząc na to, że taka forma zatrudnienia będzie stanowiła niejako ich tajemnicę – w przeciwnym wypadku grozi im postępowanie dyscyplinarne.
Kwestia ubezpieczenia społecznego aplikanta adwokackiego została proszona także przez Sąd Najwyższy, jednak w nieco innym wymiarze, niż była mowa do tej pory. Zgodnie z uchwałą SN z dnia 10 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II UZP 2/13), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe adwokata wykonującego działalność gospodarczą na postawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze w okresie pierwszych 24 miesięcy od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności może stanowić zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia, także wówczas gdy działalność tę wykonuje na rzecz byłego pracodawcy, u którego był zatrudniony jako aplikant adwokacki.
W uzasadnieniu swojego stanowiska SN podkreśla, że biorąc pod uwagę cel aplikacji adwokackiej można ogólnie wskazać, że aplikacja adwokacka służy przygotowaniu zawodowemu osoby posiadającej wyższe wykształcenie prawnicze do wykonywania samodzielnie zawodu adwokata. Gdy weźmie się pod uwagę, że przyczyną wprowadzenia przesłanki wyłączającej zastosowanie obniżonej składki określonej w art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej jest przeciwdziałanie wymuszonemu samozatrudnieniu w miejsce umowy o pracę, trzeba przyjąć, że w odniesieniu do adwokatów (podobnie radców prawnych) podejmujących działalność gospodarczą w formie prowadzenia kancelarii we współpracy z dotychczasowym pracodawcą, nie zachodzi przesłanka wyłączająca prawo do zastosowania obniżonej składki. Zgodnie z przytoczonym przepisem, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia. Nie ma to jednak zastosowania do osób, które:
- prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność;
- wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
„Czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej”, które uniemożliwiają zastosowanie preferencyjnych składek ubezpieczeniowych dla osób podejmujących po raz pierwszy działalność gospodarczą to, w ocenie Sądu Najwyższego, czynności odpowiadające tym, które były uprzednio wykonywane w ramach stosunku pracy na rzecz byłego pracodawcy. Gdy weźmie się pod uwagę cel aplikacji adwokackiej, obowiązki i uprawnienia (także procesowe) aplikanta adwokackiego, można skonstatować zasadniczą różnicę między czynnościami wykonywanymi przez adwokata w ramach świadczenia przez niego pomocy prawnej, a czynnościami wykonywanymi przez aplikanta adwokackiego w trakcie odbywania przez niego aplikacji. Przede wszystkim aplikacja adwokacka jest jedynie etapem w karierze zawodowej prawnika, formą swego rodzaju stażu zawodowego mającego na celu naukę zawodu i przygotowanie zawodowe do pełnienia samodzielnej funkcji adwokata.
