Zastrzeżenia Rzecznika budzi sposób uregulowania sytuacji wieloletniej rezerwacji gruntów na cele publiczne, których realizacji, z różnych względów, praktycznie zaniechano bądź odsunięto je w bliżej nieokreśloną przyszłość. W wielu przypadkach, gdy blokadę inwestycyjną gruntów utrzymują również aktualne plany miejscowe, uchwalone już po 1 stycznia 1995 r., ich właściciele pozbawieni są jakichkolwiek rekompensat z tytułu aktualnie istniejącego ograniczenia ich prawa. Wynika to z konstrukcji przesłanek powstania roszczeń odszkodowawczych oraz roszczenia o wykup. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich – rozwiązanie takie narusza konstytucyjne gwarancje ochrony prawa własności.
W dniu 18 grudnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz rezerwacji gruntów na cele publiczne. Trybunał uznał, że brak rekompensaty za ograniczenie prawa własności jest naruszeniem zasady równej jego ochrony i nie znajduje uzasadnienia w ochronie innych wartości konstytucyjnych – jest nieproporcjonalny. Trybunał Konstytucyjny tym samym orzekł, że przepis art. 36 ust. 1 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie, w jakim wyłącza roszczenia właścicieli lub użytkowników wieczystych, których nieruchomości zostały przeznaczone na cel publiczny w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego obowiązującym 31 grudnia 1994 r., jeśli takie przeznaczenie zostało utrzymane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uchwalonym pod rządem aktualnie obowiązującej ustawy, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 konstytucji.
Przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego było pominięcie w zakwestionowanym przez Rzecznik Praw Obywatelskich przepisie roszczeń właścicieli lub użytkowników wieczystych, których nieruchomości zostały przeznaczone na cel publiczny zarówno w aktualnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, jak i w planie obowiązującym 31 grudnia 1995 r. Należy bowiem wskazać, że przepis art. 36 ust. 1 ustawy planistycznej uzależnia powstanie roszczeń ze strony właścicieli (użytkowników wieczystych) od wykazania zmiany w stosunku do dotychczasowego sposobu korzystania z tej nieruchomości lub jej dotychczasowego przeznaczenia, która to zmiana ma wynikać – z podjętej pod rządem ustawy planistycznej – uchwały rady gminy o przyjęciu (zmianie) planu miejscowego.
Trybunał Konstytucyjny potwierdził spostrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich, że udowodnienie takiej zmiany z założenia jest niemożliwe w przypadku właścicieli nieruchomości przeznaczonych na cel publiczny w przeszłości. Z uwagi na konstrukcję zakwestionowanej regulacji oraz pozostałych przepisów, które regulują tę materię we wcześniejszym stanie prawnym, grupa właścicieli, których prawa do nieruchomości zostały ograniczone przed 1 stycznia 1995 r. niestety pozostaje bez ochrony prawnej.
Ponadto, Trybunał Konstytucyjny zauważył, że ograniczenia prawa własności wynikające z ustawy planistycznej mieszczą się w standardzie konstytucyjnym, ponieważ realizacja celu publicznego jest legalnym działaniem administracji i może uzasadniać nawet najdalej idącą ingerencję w prawo własności, czyli wywłaszczenie. Jednakże zachowanie tego standardu warunkowane jest przyznaniem właścicielom stosownej rekompensaty. Trybunał uznał, że brak rekompensaty za ograniczenie prawa własności stanowi naruszenie zasady równej jego ochrony i nie znajduje uzasadnienia w ochronie innych wartości konstytucyjnych – jest nieproporcjonalny. Stwierdzenie nierównej ochrony własności, w przypadku, gdy ingerencja podejmowana jest przez władzę publiczną w imię realizacji celów wspólnoty, uzasadniała również zarzut naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej.
Na koniec należy wskazać, że stwierdzając niekonstytucyjność art. 36 ust. 1 ustawy planistycznej we wskazanym powyżej zakresie, Trybunał Konstytucyjny postanowił zasygnalizować ustawodawcy konieczność uzupełnienia przepisów. Nowe rozwiązania legislacyjne mają umożliwić realizację wyroku oraz dostosowanie stanu prawnego do standardów konstytucyjnych.
Podstawa prawna:
art. 36 ust. 1 ustawy z 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717)
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2014 r. (sygn. akt K 50/13)
