Każdy z zawodów, których wykonywanie polega na świadczeniu pomocy prawnej, oparty jest na własnej, niezależnej regulacji. Adwokaci świadczą pomoc prawną na podstawie ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, z późn. zm.). Jest to grupa zawodowa posiadająca najszersze uprawnienia do świadczenia pomocy prawnej – jako jedyna ma uprawnienia do występowania w charakterze obrońcy w sprawach karnych. Radcy prawni świadczą pomoc prawną na podstawie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, z późn. zm.). Obie grupy zawodowe funkcjonują w oparciu o obowiązkowe zrzeszenie w samorządach zawodowych. Powyższe uregulowania normują zasady świadczenia usług prawniczych w aspekcie podmiotowym. Ustawodawca, w drodze ustawy, utworzył samorządy zawodowe – adwokatów i radców prawnych, określił zasady wykonywania zawodu i przyznał im prawo wyłącznego używania określonego tytułu zawodowego.
Odrębną grupę zawodową stanowią osoby wykonujące czynności prawnicze na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Prawnicy ci funkcjonują na rynku niezrzeszeni w samorządzie zawodowym i nie korzystają z przywileju używania zastrzeżonego w ustawie tytułu zawodowego.
Faktem, któremu opinia społeczna poświęciła wiele uwagi w ciągu ostatnich lat, jest niewystarczająca liczba adwokatów i radców prawnych w stosunku do potrzeb społecznych i ilości spraw w polskich sądach. Taki stan rzeczy doprowadził do specyficznego rozwarstwienia rynku usług prawniczych. Z uwagi na zaniżenie liczby adwokatów i radców prawnych w stosunku do popytu na ich usługi, przedmiotem ich działalności jest grupa klientów, którzy posiadają możliwości finansowe na pokrycie wysokiego wynagrodzenia, a poza rynkiem obsługiwanym przez adwokatów i radców prawnych znajduje się pozostała część społeczeństwa. W tym miejscu należy podkreślić, iż możliwości finansowe klientów są jedyną linią podziału rynku usług prawniczych. Nie znajduje uzasadnienia w faktach teza, jakoby adwokaci i radcy prawni obsługiwali sprawy skomplikowane merytorycznie, a pozostali prawnicy sprawy o mniej złożonym charakterze.
Analiza wszystkich spraw przyjmowanych przez adwokatów (karnych, cywilnych oraz spraw pozostałych) wskazuje, iż jeden adwokat w roku 2003 był w stanie utrzymać kancelarię przyjmując średnio 32,6 spraw rocznie, czyli jedynie 2,71 spraw miesięcznie, z czego 1,79 spraw z wyboru, a 0,92 spraw z urzędu. W roku 2004 jeden adwokat był w stanie utrzymać kancelarię przyjmując średnio 27,94 spraw rocznie, czyli jedynie 2,33 spraw miesięcznie, z czego 1,55 spraw z wyboru, a 0,77 spraw z urzędu.
Dla porównania, w roku 2005 do sądów wpłynęło łącznie 9.581.613 spraw, z czego:
-
2.218.272 spraw karnych,
-
4.873.875 spraw cywilnych,
-
1.077.219 spraw rodzinnych,
-
255.767 spraw z zakresu prawa pracy,
-
212.151 spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych,
-
944.329 spraw gospodarczych.
W roku 2005 :
-
liczba adwokatów wykonujących zawód wynosiła 6.179,
-
liczba radców prawnych wykonujących zawód wynosiła 17.501, w tym 9.453 radców prawnych wykonujących zawód w kancelariach prawnych i spółkach.
Absolwenci wydziałów prawa, którzy na skutek zdecydowanie nadmiernego utrudnienia dostępu do zawodów prawniczych nie mieli możliwości wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego, zaczęli świadczyć usługi prawnicze poza samorządami zawodowymi adwokatów i radców prawnych. Osoby te, stojąc przed koniecznością całkowitej zmiany swoich kwalifikacji, rozpoczęły wykonywanie czynności prawniczych podejmując pracę w kancelariach prawnych, działach prawnych firm, urzędach lub rozpoczęły prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Osoby te wykonują czynności prawnicze w szerokim zakresie, zaczynając od udzielania porad prawnych i sporządzania opinii prawnych, na występowaniu przed sądami kończąc. Podstawą występowania przed sądami tej grupy zawodowej są przepisy art. 87 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nie posiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego, oraz art. 87 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym pełnomocnikiem może być osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia. Pomimo prawnych możliwości wykonywania czynności prawniczych, osoby te nie mają możliwości świadczenia swoich usług w pełnym zakresie, w szczególności w zakresie spraw karnych.
Podkreślenia wymaga fakt, iż ta grupa zawodowa zdobywała swoją pozycję w oparciu tylko i wyłącznie o zasady wolnej konkurencji rynkowej, bez wsparcia samorządów zawodowych, opierając się na własnej pracy, wiedzy i zdobywanym we własnym zakresie doświadczeniu.
Wykonywanie czynności prawniczych przez te podmioty cechuje specjalizacja, bądź to w aspekcie określonych dziedzin prawa, bądź też w aspekcie wyszukiwania nisz rynkowych nie zagospodarowanych przez adwokatów i radców prawnych. Specjalizacja jest efektem działania zasad wolnego rynku, zgodnie z którymi oferta przedsiębiorcy powinna być skierowana do tych klientów, którzy z uwagi na różne uwarunkowania nie korzystają z usług konkurencji. W omawianym przypadku klientami osób wykonujących czynności prawnicze w oparciu o ustawę o swobodzie działalności gospodarczej są osoby, które z powodu zbyt wysokich cen nie korzystają z usług oferowanych przez adwokatów i radców prawnych, oraz osoby, które szukają wyspecjalizowanych prawników zweryfikowanych przez rynek.
Jednym z celów projektowanej ustawy jest konieczność wprowadzenia na rynek grupy zawodowej, która będzie wykonywała czynności prawnicze o charakterze tylko i wyłącznie usługowym, poddanym prawom rynku i konkurencji, a wykonywanie czynności prawniczych opierało się będzie o nowoczesne zasady dostosowane do bieżącej sytuacji gospodarczej kraju, przy jednoczesnym wyraźnym oddzieleniu działalności tych osób od działalności adwokatów i radców prawnych. Obecne zasady świadczenia pomocy prawnej dokonywanej przez adwokatów i radców prawnych oparte są o przepisy ustaw uchwalonych w roku 1982, czyli w całkowicie odmiennym systemie prawnym i gospodarczym.
Za uchwaleniem projektu ustawy przemawia również sytuacja majątkowa lub osobista wielu absolwentów wydziałów prawa, którzy nie mają możliwości odbycia odpłatnej 3,5 letniej aplikacji adwokackiej lub radcowskiej. Projektowana ustawa dawałaby im szansę zdobywania uprawnień zawodowych w elastyczny sposób, który da się pogodzić z pracą zarobkową.
Projekt ustawy w dużym stopniu wzorowany jest na rozwiązaniu szwedzkim. W Szwecji, aby określać siebie jako doradcę prawnego (jurist) nie trzeba legitymować się żadnym doświadczeniem, zaliczonymi egzaminami lub specjalistycznymi szkoleniami. Można bez ograniczeń reprezentować klientów przed sądami, włącznie ze sprawami karnymi. Oprócz doradców prawnych usługi prawnicze świadczą również adwokaci, których kompetencje zostały zweryfikowane 5-cio letnim doświadczeniom zawodowym w zawodzie prawnika i egzaminem adwokackim. W modelu tym funkcjonują na rynku dwie grupy prawnicze: jedna – poddana prawom wolnego rynku i konkurencji, który jest jedynym weryfikatorem przydatności prawnika, oraz druga – osoby posiadające tytuł adwokata. Do wyboru klienta należy czy skorzysta z usług prawnika, którego wiedza i doświadczenie zostały zweryfikowane przez samorząd zawodowy, czy też z usług prawnika, którego wiedza i doświadczenie zostały zweryfikowane przez rynek. Ta możliwość wyboru dana klientowi, pozwalająca mu na świadome decydowanie w jego własnych sprawach, wydaje się być całkowicie zgodna z naturalnym i dobrze pojętym prawem człowieka do wolności.
Przedstawiona konstrukcja z jednej strony pozwoli na zwiększenie konkurencyjności na rynku usług prawniczych, a z drugiej – zachowa niezależność adwokatów i radców prawnych zrzeszonych w korporacjach zawodowych. Proponowany model funkcjonowania rynku prawniczego nie stanowi zagrożenia dla interesu publicznego i klientów. Prawnicy działający w oparciu o licencje prawnicze nie będą mieli uprawnienia do używania tytułu zawodowego „adwokat” lub „radca prawny”, który nadal będzie zastrzeżony dla członków korporacji. Klient będzie miał wybór, czy skorzystać z usług prawnika, który funkcjonuje na rynku w oparciu o przynależność do samorządu zawodowego, czy działającego w oparciu o licencję prawniczą.
Projektowana ustawa reguluje rynek usług prawniczych w zakresie przedmiotowym poprzez kompleksowe uregulowanie zasad wykonywania czynności prawniczych, praw i obowiązków osób wykonujących czynności prawnicze oraz zasad nadzoru nad tymi osobami. Ponadto art. 1 projektu ustawy zawiera definicję czynności prawniczych. Zgodnie z tą definicją czynnościami prawniczymi jest odpłatne: udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, pism procesowych, występowanie przed sądami i trybunałami, organami dochodzeniowo-śledczymi, a także organami administracji publicznej i podmiotami wykonującymi zadania z zakresu administracji publicznej. Definicja ta odzwierciedla rzeczywiste czynności dokonywane przez prawnika w ramach jego pracy zawodowej i pozbawiona jest niejasności, jaką zawiera art. 4 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze oraz art. 6 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych . Niejasności te wynikają z faktu, iż brak jest legalnej definicji pojęcia „pomoc prawna”. W jej zakresie może mieścić się każda czynność wykonywana przez adwokata lub radcę prawnego, w tym również skopiowanie i udostępnienie klientowi Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, podczas gdy zawodowe czynności prawnika to w istocie czynności wymienione enumeratywnie w art. 1 niniejszego projektu ustawy.
Z art. 2 ust. 1 projektu ustawy wynika, iż wykonywanie czynności prawniczych oparte jest na zasadach konkurencji. Przepis ten przesądza o charakterze wykonywania czynności prawniczych i ucina kontrowersje dotyczące statusu na rynku osób, które w sposób zarobkowy zajmują się udzielaniem porad prawnych, sporządzaniem opinii prawnych oraz występowaniem przed sądami i trybunałami. Jednocześnie przepis ten uniemożliwia organowi sprawującemu nadzór nad osobami wykonującymi czynności prawnicze podejmowanie działań mogących doprowadzić do ograniczania konkurencji na rynku usług prawniczych.
Przepisy projektu ustawy nie będą miały zastosowania do osób świadczących pomoc prawną na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, z późn. zm.). Ustawy te w sposób kompleksowy regulują zasady wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego i brak jest podstaw, aby w oparciu o przepisy projektowanej ustawy o licencjach prawniczych ingerować w zasady świadczenia pomocy prawnej przez adwokatów i radców prawnych.
Ustawa wprowadza nowoczesny i oparty na zasadzie konkurencji mechanizm zdobywania uprawnień zawodowych przez absolwentów wydziałów prawa, który w sposób samoistny będzie mógł ewoluować w ramach ustawy w przypadku zmian na rynku usług prawniczych lub potrzeb społecznych. Tego typu mechanizmów, uwzględniających specjalizację prawnika i aktualne potrzeby rynku, pozbawione są dotychczasowe modele kształcenia przewidziane w ustawie o radcach prawnych i ustawie o adwokaturze.
Zgodnie z projektem osoba, która ukończyła wyższe studia prawnicze, będzie mogła złożyć do Prawniczej Komisji Licencyjnej wniosek o przyznanie licencji prawniczej I stopnia, która uprawniać będzie do udzielania porad prawnych na etapie przedsądowym oraz do występowania przed sądami i trybunałami (z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe) pod nadzorem osoby posiadającej licencję prawniczą co najmniej II stopnia, adwokata lub radcy prawnego. Działalność prowadzona w ten sposób, daje możliwość uzyskania po dwóch latach licencji prawniczej II stopnia, która z kolei uprawnia do występowania przed sądami i trybunałami samodzielnie, jednakże z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Te ostatnie sprawy zastrzeżone są dla osób posiadających licencję prawniczą III stopnia. Ponieważ licencja prawnicza II stopnia rozszerza uprawnienia tylko o możliwość samodzielnego występowania przed sądami i trybunałami, projekt ustawy przewiduje, że jako doświadczenie zawodowe niezbędne do uzyskania licencji prawniczej II stopnia przyjmuje się występowanie w charakterze pełnomocnika procesowego, na zasadach określonych w art. 3 ust. 2 pkt 2 projektu ustawy, w co najmniej 30 terminach rozpraw wyznaczonych w nie mniej niż 10 postępowaniach sądowych. Artykuł 3 ust. 2 pkt 2 projektu ustawy reguluje zasady występowania przed sądami przez osoby posiadające licencję prawniczą I stopnia. Taka regulacja powoduje, iż w sposób bezpieczny dla klienta osoby posiadające licencję prawniczą I stopnia zdobywają doświadczenie zawodowe w występowaniu przed sądami i trybunałami, umożliwiające uzyskanie licencji prawniczej II stopnia. Na podobnych zasadach występują przed sądami aplikanci adwokaccy i radowscy . Projekt ustawy nie przewiduje ograniczeń w zakresie występowania przed sądami, na podstawie dalszego pełnomocnictwa, przez osoby posiadające licencję prawniczą I stopnia. Osoby te mogą występować również przed Sądem Najwyższym, Trybunałem Konstytucyjnym oraz przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Brak ograniczeń w tym zakresie nie jest zagrożeniem dla interesów klienta, ponieważ osoba posiadająca licencję prawniczą co najmniej II stopnia, adwokat lub radca prawny, udzielający dalszego pełnomocnictwa osobie posiadającej licencję prawniczą I stopnia, ponosi odpowiedzialność za czynności dokonywane przez ustanowionego dalszego pełnomocnika. Dzięki tej konstrukcji osoba udzielająca pełnomocnictwa substytucyjnego musi dołożyć najwyższej staranności w doborze substytuta, pod rygorem ponoszenia odpowiedzialności za dokonane przez niego błędy tak jak za swoje własne.
Projekt ustawy przewiduje nowoczesny i oparty na zasadach konkurencji system zdobywania doświadczenia zawodowego przez prawników, niezbędny do uzyskania licencji prawniczej II stopnia. Kandydat może zdobywać doświadczenie zawodowe na dwa sposoby:
-
w ramach licencji prawniczej I stopnia – występując przed sądami i trybunałami jako pełnomocnik substytucyjny,
-
kończąc szkolenie w jednostkach szkoleniowych akredytowanych przez Prawniczą Komisję Licencyjną.
Doświadczenie zawodowe określone w pkt 1 zdobywane jest w oparciu o własną przedsiębiorczość i zaradność kandydata. Ustawa w ten sposób nie narzuca zamkniętego programu praktycznej nauki zawodu, ale poddaje je weryfikacji i aktualnym potrzebom rynku – klientów. Kandydat będzie zdobywał doświadczenie zawodowe w ramach tych spraw na które jest popyt i w związku z tym rozwijał specjalizację, która znajduje odzwierciedlenie w aktualnych potrzebach społecznych.
Alternatywą dla zdobywania doświadczenia zawodowego w ramach licencji prawniczej I stopnia jest ukończenie szkolenia w jednostkach szkoleniowych akredytowanych przez Prawniczą Komisję Licencyjną. Akredytacja będzie przyznawana jednostkom, które spełnią minimalne wymogi programowe określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Przyjęty mechanizm nie ogranicza liczby jednostek uprawnionych do szkolenia kandydatów, co spowoduje, iż będą one miały możliwość konkurowania pomiędzy sobą zarówno ceną za szkolenie jak i jego poziomem. W obecnym stanie prawnym szkoleniem praktycznym kandydatów zajmuje się jedynie samorząd adwokacki i samorząd radców prawnych.
Osobami uprawnionymi do uzyskania licencji prawniczej II stopnia, bez konieczności udokumentowania występowania w charakterze pełnomocnika procesowego, na zasadach określonych w art. 3 ust. 2 pkt 2 projektu ustawy, w co najmniej 30 terminach rozpraw wyznaczonych w nie mniej niż 10 postępowaniach sądowych lub ukończenia szkolenia w jednostce akredytowanej, są osoby, które :
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji zdały egzamin notarialny;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały w charakterze asesora notarialnego lub wykonywały zawód notariusza;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały na stanowisku referendarza sądowego;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały na stanowisku asystenta sędziego;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód komornika;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód doradcy podatkowego;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód rzecznika patentowego;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji przez co najmniej 3 lata pracowały na stanowisku związanym z legislacją w urzędzie organu administracji publicznej;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji przez co najmniej 3 lata pracowały na stanowisku związanym z obsługą prawną organu administracji publicznej;
– jednakże pod warunkiem, że osoby te spełnią wymogi niezbędne do przyznania licencji prawniczej I stopnia, czyli: posiadają pełną zdolność do czynności prawnych i korzystają z pełni praw publicznych, nie były skazane prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione umyślnie przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub popełnione umyślnie przestępstwo skarbowe oraz ukończyły wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskały tytuł magistra lub ukończyły prawnicze studia zagraniczne uznane w Rzeczypospolitej Polskiej.
Przyjęty model trójstopniowego systemu licencji został tak opracowany, aby licencją podstawową była licencja II stopnia dająca możliwość reprezentacji klientów we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw rodzinnych, opiekuńczych, postępowania w sprawach nieletnich, spraw o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Prawnik, który chciałby występować w tych sprawach, musi zdać egzamin prawniczy przed Prawniczą Komisją Licencyjną. Dzięki takiej regulacji do egzaminu prawniczego będą przystępowały osoby, które są zainteresowane rozwijaniem specjalizacji w dziedzinach prawa objętych zakresem licencji III stopnia, a osoby które nie są zainteresowane rozwijaniem tej specjalizacji, mogą z powodzeniem funkcjonować na rynku w oparciu o zakres licencji prawniczej II stopnia, albo nawet I stopnia, jeżeli prowadzona przez nich działalność gospodarcza lub zawodowa nie będzie obejmowała występowania przed sądami. Obecny system kształcenia praktycznego prawników w oparciu o ustawę – Prawo o adwokaturze i ustawę o radcach prawnych nie przewiduje tak elastycznego mechanizmu. Kandydat jest szkolony w celu wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego i brak jest możliwości uzyskania uprawnień częściowych, które dla kandydata będą wystarczające do wykonywania czynności prawniczych w zakresie przyjętej przez niego działalności.
Wymogu uzyskania pozytywnego wyniku z egzaminu prawniczego nie stosuje się do osób które :
-
posiadają tytuł profesora, doktora habilitowanego lub doktora nauk prawnych;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód sędziego;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód prokuratora;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód adwokata;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód radcy prawnego;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji wykonywały zawód radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa;
-
w okresie 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji pracowały na stanowisku asesora sądowego lub prokuratorskiego;
-
w okresie niż 8 lat poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie licencji zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki, radcowski;
– albowiem wiedza i doświadczenie tych osób w zakresie znajomości prawa niezbędnego do wykonywania czynności prawniczych w pełnym zakresie nie budzi wątpliwości.
Wydanie licencji jest odpłatne. Ponadto osoba posiadająca licencję prawniczą jest zobowiązana do wnoszenia corocznej opłaty za posiadanie licencji. Wysokość opłat została tak określona, aby pokryć koszty działalności Prawniczej Komisji Licencyjnej i aby nie była zbyt dużym obciążeniem finansowym dla osób wykonujących czynności prawnicze na podstawie licencji.
Podstawową przesłanką do uzyskania licencji prawniczej III stopnia – czyli tej dającej możliwość wykonywania czynności prawniczych włącznie z występowaniem w sprawach rodzinnych, opiekuńczych, w postępowaniu w sprawach nieletnich, w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, jest zdanie egzaminu prawniczego przed Prawniczą Komisją Licencyjną. Celem egzaminu jest sprawdzenie wiedzy kandydata koniecznej dla należytego reprezentowania swoich klientów w sprawach rodzinnych, opiekuńczych, w postępowaniu w sprawach nieletnich oraz w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. W związku z tym, przedmiotem egzaminu jest tylko zakres materiału dotyczący tych dziedzin prawa. W pozostałym zakresie wiedza prawnicza kandydata została zweryfikowana w trakcie kilkunastu egzaminów przeprowadzonych w czasie trwania wyższych studiów prawniczych oraz w trakcie samodzielnego wykonywania czynności prawniczych w oparciu o licencję prawniczą I i II stopnia.
Egzamin polega na rozwiązaniu testu jednokrotnego wyboru. Taka konstrukcja wychodzi na przeciw ogólnym tendencjom do odstępowania od egzaminów ustnych, jako tych dających najszersze pole do nadużyć. Ponadto umiejętność prawidłowego – werbalnego formułowania wypowiedzi została zweryfikowana w trakcie wyższych studiów prawniczych oraz w czasie wykonywania czynności prawniczych na podstawie licencji prawniczej II stopnia – w trakcie bezpośredniego kontaktu z klientami i brak jest merytorycznych podstaw aby weryfikować ją powtórnie. Powtórne weryfikowanie tych samych umiejętności i wiedzy kwestionowałoby potrzebę istnienia i pozytywnego ukończenia pięcioletnich, magisterskich, prawniczych studiów wyższych.
W rozdziale 5 projektu ustawy uregulowany został zakres obowiązków i praw osób posiadających licencje prawnicze w zakresie zarówno obowiązków zawodowych, konfliktu interesów, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jak i tajemnicy zawodowej. Podobne uregulowania dotyczą adwokatów i radców prawnych, jednakże w większości są one zawarte w kodeksach etyki uchwalanych przez właściwe samorządy zawodowe. Z uwagi, iż działalność osób wykonujących czynności prawnicze nie jest oparta o przymusową przynależność do określonego samorządu zawodowego, zakres ich praw i obowiązków powinien być zawarty w akcie prawnym powszechnie obowiązującym. Ponadto te uregulowania są niezbędne, aby osoby posiadające licencję prawniczą mogły wykonywać czynności prawnicze na zasadach konkurencyjnych w stosunku do innych prawniczych grup zawodowych.
W przypadku naruszenia ustawowych obowiązków przez osoby posiadające licencje prawnicze projekt przewiduje następujące sankcje:
-
karę pieniężną w wysokości od jednej piątej do dwukrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z 2004 r. Nr 240, poz. 2407 oraz z 2005 r. Nr 157, poz. 1314) – sankcja ta jest nakładana w przypadku niedopełnienia obowiązków zawiadomienia Prawniczej Komisji Licencyjnej o zmianie danych określonych w art. 6 ust. 2 projektu oraz zwrotu legitymacji – dokumentu potwierdzającego posiadanie licencji, w razie zawieszenia, cofnięcia lub wygaśnięcia licencji,
-
zawieszenie licencji na okres od 3 miesięcy do lat trzech – sankcja jest nakładana w przypadku naruszenia obowiązków o których mowa w art. 25-28 projektu ustawy,
-
zawieszenie licencji prawniczej osobie, która dłużej niż 6 miesięcy zalega – pomimo wezwania, z wniesieniem opłaty o której mowa w art. 14 ust. 2 projektu, – do czasu uiszczenia należności,
-
cofnięcie licencji prawniczej w przypadku niezawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 31 ust. 3 projektu, lub utraty tego ubezpieczenia – z przyczyn zawinionych przez osobę posiadającą licencję prawniczą,
-
cofnięcie licencji prawniczej – sankcja jest nakładana w przypadku zawieszenia licencji, na łączny okres powyżej pięciu lat, za naruszenie obowiązków z art. 25-28 projektu ustawy oraz w przypadku świadomego działania na szkodę klientów.
Powyższe sankcje nakładane są w oparciu o przepisy kodeksu postępowania administracyjnego przez Prawniczą Komisję Licencyjną.
Nadzór nad działalnością osób świadczących usługi prawnicze sprawuje państwowa jednostka organizacyjna – Prawnicza Komisja Licencyjna (zwana dalej Komisją). Komisja składa się z przewodniczącego, 3 zastępców przewodniczącego i 6 członków, powoływanych przez Ministra Sprawiedliwości, na 5-letnią kadencję, spośród osób, które spełniają przesłanki określone w art. 36 ust. 2 projektu ustawy.
Wynagrodzenie członków Komisji zostało określone analogicznie jak wynagrodzenie członków Krajowej Rady Pomocy Prawnej przewidziane w art. 14 autopoprawki do rządowego projektu ustawy o dostępie do nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej przez państwo osobom fizycznym.
W projekcie ustawy przyjęto zasadę, iż w skład Komisji nie może wchodzić osoba będąca członkiem samorządu adwokackiego, samorządu radców prawnych lub osoba posiadająca licencję prawniczą. Osoby te zostały wyłączone z uczestnictwa w Komisji, aby nie doszło do naruszenia art.2 ust. 1 projektu ustawy oraz, aby wyeliminować ryzyko wpływu zarówno przedstawicieli konkurencyjnych grup zawodowych jak i osób posiadających licencję prawniczą na działalność Komisji.
Aby zapewnić kontrolę instancyjną decyzji wydawanych przez Komisję wprowadzono zasadę, iż uchwały Komisji wydawane w indywidualnych sprawach są decyzjami administracyjnymi, od których przysługuje odwołanie do Ministra Sprawiedliwości jako organu wyższego stopnia. Ponieważ decyzja Ministra Sprawiedliwości wydana w postępowaniu odwoławczym jest ostateczna w toku instancji, stronie będzie przysługiwała skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, na zasadach określonych w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002r. Nr 153 poz. 1270, Dz.U. z 2004r. Nr 162 poz. 1692, Dz. U. z 2005r. Nr. 94 poz. 788, Dz.U. z 2005r. Nr 250 poz. 2118, Dz.U. z 2006r. Nr. 38 poz. 268, Dz.U. 2005r. Nr 169 poz. 1417). W związku z tym zapewniona jest sądowa kontrola decyzji administracyjnych wydawanych przez Prawniczą Komisję Licencyjną.
Projektowana ustawa przewiduje sankcje karne za wykonywanie czynności prawniczych przez osoby do tego nieuprawnione. Potrzeba wprowadzenia sankcji karnych wynika z faktu, iż projekt ustawy reguluje rynek usług prawniczych w sposób kompleksowy i jednym z jego celów jest uniemożliwienie wykonywania czynności prawniczych przez osoby nie objęte zakresem podmiotowym projektowanej ustawy. Zakaz świadczenia usług prawniczych bez wymaganej licencji nie wpłynie jednakże w sposób ujemny na możliwość świadczenia tych usług przez absolwentów wydziałów prawa, albowiem w projekcie ustawy w maksymalny sposób uproszczono formalizm związany z uzyskiwaniem licencji prawniczych.
Sankcji karnej poddano również osoby, które składają nieprawdziwe oświadczenie do wniosku o przyznanie lub przywrócenie licencji prawniczej. Zapis ten ma przeciwdziałać próbom uzyskania licencji prawniczej przez osoby nie spełniające wymogów zawartych w ustawie. Ponadto przestępstwo z art. 45 projektu ustawy będzie przestępstwem popełnionym umyślnie, co zamyka kandydatowi drogę do uzyskania licencji prawniczej w przyszłości.
Celem norm zawartych w artykule 55 jest umożliwienie osobom, które posiadają doświadczenie w zakresie występowania przed sądami, uzyskania licencji prawniczej II stopnia.
Zakaz wykonywania czynności prawniczych bez posiadania licencji prawniczej będzie obowiązywał po 12 miesiącach od dnia wejście w życie ustawy (art. 57 projektu). Umożliwi to osobom, które rozpoczęły działalność na rynku usług prawniczych przed wejściem w życie ustawy, na kontynuowanie podjętej działalności przez okres, który pozwoli na zebranie doświadczenia zawodowego niezbędnego do uzyskania licencji prawniczej II stopnia i nie zmusi tych osób do zakończenia prowadzonej działalności jedynie w celu uzyskania licencji prawniczej.
Projektowana ustawa wpłynie pozytywnie na rynek pracy poprzez umożliwienie absolwentom wydziałów prawa wcześniejszego rozpoczęcia działalności zarobkowej we własnym imieniu – jednakże przy zachowaniu mechanizmów chroniących interesy ich klientów.
Na zwiększeniu liczby prawników prowadzących działalność w oparciu z ustawę o licencjach prawniczych skorzystają w pierwszej kolejności osoby fizyczne, których stan majątkowy z jednej strony był zbyt wysoki, aby uzasadniał przyznanie pełnomocnika procesowego z urzędu, a z drugiej zbyt niski, aby zapewnić opiekę prawną adwokata lub radcy prawnego z uwagi na wysokość stawek ich wynagrodzenia. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą ulegnie zwiększeniu dostępność do usług prawniczych dla osób działających w sektorze MSP (małych i średnich przedsiębiorstw). Przedsiębiorcy z sektora MSP do tej pory korzystali z usług prawniczych (głównie oferowanych przez radców prawnych) sporadycznie, powierzając jedynie sprawy o największym stopniu zagrożenia dla ich majątku lub funkcjonowania na rynku. Pozbawieni byli jednakże stałej pomocy prawnej w czynnościach związanych z bieżącą obsługą prawną obrotu gospodarczego.
Projekt ustawy jest zgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa rozwija konstytucyjne zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP), prawa do sądu (art. 45 Konstytucji RP), prawa do swobodnego wyboru obrońcy (art. 42 Konstytucji RP), wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 Konstytucji RP).
Ponadto projekt ustawy czyni zadość zobowiązaniom międzynarodowym Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie prawa do obrony w procesie (art. 6 ust. 3 pkt c) Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950r. oraz art. 14 ust. 3 pkt b) Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 19 grudnia 1966 r.)
Źródło Ministerstwo Sprawiedliwości RP
