Spis treści
Kiedy sąd orzeka rozwód?
Przesłanki orzeczenia rozwodu ściśle reguluje Kodeks rodziny i opiekuńczy. W świetle art. 56 KRO, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Z powyższego wynika, że prócz tzw. przesłanek pozytywnych, ustawodawca wymienia również przesłanki negatywne orzeczenia rozwód. Wśród nich jest wina rozkładu pożycia małżeńskiego małżonka, który o rozwód wnosi. Wówczas sąd może orzec rozwiązanie małżeństwa, jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę albo – w razie braku zgody – uzna, że odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Co to oznacza w praktyce?
Kiedy brak zgody na rozwód będzie sprzeczny z zasadami współżycia społecznego?
Co do zasady, odmowa wyrażenia zgody na rozwód jest uprawnieniem małżonka nie ponoszącego winy za rozkład pożycia i z zasady prowadzi do niemożności orzeczenia rozwodu. Mimo braku zgody na rozwód, sąd może orzec rozwiązanie małżeństwa, nawet wówczas, gdy wnosi o to małżonek wyłącznie winny. Analizując praktykę orzeczniczą można wskazać przykłady zastosowania normy art. 56 § 3 in fine KRO. Szczególnie istotne w tym zakresie jest orzecznictwo Sądu Najwyższego.
I tak też nie zasługuje na aprobatę odmowa zgody na rozwód, która służy tylko chęci zamanifestowania przewagi nad małżonkiem domagającym się orzeczenia rozwodu i przeszkodzeniu w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego (wyrok SN z z dnia 21 listopada 2002 r., III CKN 665/00). Pominięcie odmowy zgody na rozwód z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego może nastąpić także wówczas, gdy w danych okolicznościach nie ma podstaw do przyjęcia, że orzeczenie rozwodu może wywołać niepożądane skutki społeczne (wyrok SN z dnia 27 czerwca 2002 r., IV CKN 1192/00). Innym przykładem zastosowania klauzuli zasad współżycia społecznego jest sytuacja, w której u podstaw odmowy leży chęć zemsty lub szykany (wyrok SN z dnia 24 października 2000 r., V KCN 129/00) czy chęci zamanifestowania przewagi nad drugim małżonkiem. Ocena sądu odmowy wyrażenia zgody przez małżonka niewinnego na jego orzeczenie powinna więc odwoływać się do norm ocennych o charakterze obiektywnym.
Dlaczego sąd może orzec rozwód pomimo braku zgody drugiego małżonka?
Analizując problematykę braku zgody na rozwód małżonka niewinnego należy pamiętać, że u podstaw kodeksowej regulacji leży założenie, że celem rozwodu jest eliminacja szkody, jaką z punktu widzenia społecznego byłoby utrzymywanie formalnych związków małżeńskich, w sytuacji gdy małżeństwo faktycznie nie istnieje i nie ma szans na jego dalsze funkcjonowanie. Szkodliwość utrzymywania się takiego stanu rzeczy wiąże się miedzy innymi z dalszym antagonizowaniem pozostających w konflikcie małżonków i ich bliskich (także ich dorosłych dzieci), będącym źródłem zachowań uznawanych za niepożądane w ujęciu powszechnie akceptowanych regułach postępowania. Z tego punktu widzenia interes społeczny przemawiać może za rozwiązaniem małżeństwa, gdy usuwa to źródło konfliktu i prowadzi do społecznie aprobowanej zmiany postaw małżonków, w następstwie zmiany ich sytuacji życiowej i osobistej. Tym samym – pomimo obowiązywania zasady rekryminacji- odmowa zgody na rozwód nie uniemożliwi orzeczenia o ustaniu małżeństwa.
