Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich art. 4 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie, w jakim przepis ten pomija prawo do korzystania z obrońcy na etapie prowadzenia czynności wyjaśniających wobec osób, co do których istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie jest niezgodny z Konstytucją.
Dla przypomnienia, treść tego przepisu stanowi, że obwinionemu przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy jednego obrońcy, o czym należy go pouczyć. Brak możliwości ustanowienia obrońcy na etapie czynności wyjaśniających może rzutować m.in. na realizację prawa do obrony. Choć przedmiotem postępowania w sprawie o wykroczenia są czyny o mniejszym ciężarze gatunkowym niż przestępstwa, nie oznacza to jednak, że postępowanie w tych sprawach jest na tyle proste, by przeciętny obywatel bez fachowej pomocy mógł skutecznie przedstawić argumenty na swoją obronę. Z kolei przepisowi 38 § 1 KPW wnioskodawca zarzuca niezgodność z Konstytucją w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości udostępniania akt sprawy na etapie prowadzenia czynności wyjaśniających. Pozbawienie dostępu do akt osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, zdaniem RPO, może uniemożliwić jej efektywną obronę. Taka osoba nie posiada wiedzy na temat materiału dowodowego zebranego w sprawie. Nie może w pełni ocenić, jakie wnioski dowodowe mogłyby okazać się celowe i niezbędne w konkretnej sprawie. Uniemożliwia to także ustosunkowanie się w wyjaśnieniach do dowodów już zgromadzonych.
W wyroku z dnia 3 czerwca 2014 r. (sygn. akt K 19/11) Trybunał orzekł, iż art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie, w jakim pomija prawo osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, do korzystania z obrońcy na etapie czynności wyjaśniających, o których mowa w art. 54 § 1 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 i art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Z kolei art. 38 § 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim nie przewiduje na etapie czynności wyjaśniających, o których mowa w art. 54 § 1 tej ustawy, prawa dostępu do akt dla osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, jest niezgodny z art. 2 i art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Na chwilę obecną Trybunał nie sporządził uzasadnienia swojego stanowiska. Powinniśmy spodziewać się jednak usunięcia wadliwych przepisów z Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Podstawa prawna:
[art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia]
[art. 38 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia]
[art. 54 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia]
