Sąd musi wezwać pozwanego przedsiębiorcę do uiszczenia opłaty od wniesionych zarzutów

Przed sądem toczy się postępowanie z powództwa Centrum Leasingu i Finansów CLIF w Warszawie przeciwko Grażynie K. W rezultacie tego sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Wówczas pozwana wniosła do sądu zarzuty od nakazu zapłaty zachowując dwutygodniowy termin, ale nie opłaciła pisma, jak tego wymaga ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w prawach cywilnych. Sąd zgodnie z przepisami odrzucił bez wezwania do uiszczenia opłaty zarzuty pozwanej. Pozwana wniosła zażalenie wskazując, że ustawa o kosztach sądowych z 28 czerwca 2005 r. stanowi, że do czasu zakończenia postępowania w danej instancji stosuje się dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych. Na skutek tego sąd powinien wezwać wnoszącego pismo, aby pod rygorem zwrotu pisma uiścił opłatę w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania. Zażalenie złożone przez stronę pozwaną zostało uznane za niezasadne, bowiem pozew w tej sprawie wpłynął do sądu 8 marca 2006 r., dlatego nie ma już zastosowania ustawa z 28 czerwca 2005 r., a nowa z 28 lipca 2005 r. W opinii pytającego sądu każdy ma prawo do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd, a zakwestionowane przepisy zamykają pozwanym prawo do sądu, bowiem sprawa nie może zostać merytorycznie rozpatrzona bez nadania biegu zarzutom, a w razie popełnienia jakiegokolwiek błędu formalnego są one automatycznie odrzucane. Strona pozwana powinna mieć prawo do błędu.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 1302 § 4 zdanie pierwsze w związku z art. 494 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewidują, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej zapłaty, są niezgodne z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji oraz nie są niezgodne z art. 176 ust. 1 Konstytucji. W pozostałym zakresie ze względu na zbędność wydania orzeczenia Trybunał umorzył postępowanie. Według Trybunału Konstytucyjnego zakwestionowana regulacja skutkuje tym, że pozwany przedsiębiorca niereprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w wypadku nieopłacenia zarzutów od nakazu zapłaty – inaczej niż powód także będący przedsiębiorcą – nie dysponuje ze względów ściśle formalnych możliwością przedstawienia sądowi argumentacji. Nic nie uzasadnia odmiennego traktowania przedsiębiorców. W takim wypadku nakaz zapłaty ma sutki prawomocnego wyroku. Uproszczenie i przyspieszenie procedury może dotyczyć kwestii formalnych, jednak nie może odnosić się do uprawnień wiążących się z obroną praw i interesów. Kwestionowane rozwiązanie charakteryzuje się bezwzględnym formalizmem. Sąd nie dysponuje w sytuacji nieopłacenia zarzutów najwęższym choćby marginesem swobody i nie może rozpatrzyć sprawy. Niewypełnienie warunków formalnych (nieuiszczenie opłaty), bez możliwości naprawienia braku, wpływa na prawo strony do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Strona pozwana nie ma możliwości ani przedstawienia argumentacji (i doprowadzenia do "rozpatrzenia" sprawy), ani też zaskarżenia orzeczenia wydanego z pominięciem argumentacji do sądu wyższej instancji. Nakaz zapłaty – jakkolwiek jest orzeczeniem wydanym w pierwszej instancji – ma charakter orzeczenia wstępnego. Jego wydanie nie jest równoznaczne z rozpatrzeniem sprawy, zaś sprawa podlega rozpatrzeniu dopiero i tylko w razie skutecznego (prawidłowego) wniesienia przez pozwanego zarzutów od nakazu. Reasumując, z wyroku Trybunału Konstytucyjnego wynika, że odrzucenie przez sąd nieopłaconych zarzutów od nakazu zapłaty, wniesionych przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do zapłaty jest niezgodne z konstytucją. Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.