Tak naprawdę kwestia ustalenia kontaktów z dzieckiem nie jest zależna od tego czy mamy do czynienia z ubiegającą się o to matką czy ojcem małoletniego. Tym samym regulacje prawne w omawianym zakresie znajdą odpowiednie zastosowanie do każdego rodzica dziecka – tak mężczyzny, jak i kobiety. Niekiedy nawet prawna regulacja kontaktów z dzieckiem będzie odnosiła się do innych jego krewnych – rodzeństwa czy dziadków. Zobaczmy zatem jak w ogólnym zarysie przedstawia się prawo do kontaktów z dzieckiem.
Zgodnie z treścią art. 58 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Z powyższego wynika zatem, że sąd ma obowiązek ustalić kwestię kontaktów z małoletnim dzieckiem, bez względu na odmienne zdanie któregokolwiek z rodziców.
Pamiętajmy, że władza rodzicielska, a także jej wykonywanie jest zupełnie czymś innym, niż utrzymywanie kontaktów z dzieckiem – są to jednak pojęcia mocno ze sobą powiązane. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2004 r. (sygn. akt IV CK 615/03), osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni. Realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, również poprzez określenie terminów i sposobu spotkań. Istniejąca czasowa przeszkoda związana z aresztowaniem jednego z rodziców nie stanowi dostatecznej podstawy do odstąpienia od uregulowania tej kwestii. Z drugiej strony zakazanie rodzicom osobistej styczności z dzieckiem może być orzeczone wyjątkowo, np. gdy utrzymywanie osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko.
Treść art. 1131 KRiO stanowi, że jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia – w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. Podobna sytuacja będzie miała miejsce, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej.
Oczywiście jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. W tym celu może on:
- zakazać spotykania się z dzieckiem;
- zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;
- zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd;
- ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość;
- zakazać porozumiewania się na odległość.
Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania. Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.
Uregulowanie kwestii kontaktów z dzieckiem sądowym orzeczeniem nie zawsze jest ostateczne, ustawodawca przewidział bowiem, że sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka. Jest to zgodne z nadrzędną zasadą istniejącą w Kodeksie, iż dobro dziecka jest najważniejsze.
Na zakończenie warto dodać, że kontakty pomiędzy rodzicami, a dziećmi, a w zasadzie ich prawne uregulowanie mogą być stosowane także w przypadku kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.
