Spis treści
Co to jest wydziedziczenie?
Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, najpierw należy napisać kilka słów o zachowku. Mianowicie, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Natomiast wydziedziczenie ma na celu pozbawienie jakiegokolwiek prawa do spadku – w tym również do roszczenia o zachowek.
Czy pominięcie syna w testamencie wystarczy, aby go wydziedziczyć?
Niestety nie, bowiem samo pominięcie syna w testamencie, podczas gdy jest on zaliczany do kategorii spadkobierców ustawowych – pozwoli mu na żądanie odpowiedniej części majątku spadkowego od spadkobierców, którzy odziedziczyli wszystko. Zgodnie z art. 1009 kodeksu cywilnego, przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Zatem w testamencie, należy wprost wskazać zarówno osobę, którą chcesz wydziedziczyć, jak i przyczynę na podstawie której chcesz to zrobić.
PRZYKŁAD:
Ja, niżej podpisany Jan Kowalski, urodzony w dniu 1 lipca 1948 roku we Wrocławiu oświadczam, że powołuje do spadku po mnie w częściach równych moją najstarszą córkę Agnieszkę Pająk z domu Kowalską, urodzoną w dniu 5 maja 1968 r. we Wrocławiu, zamieszkałą we Wrocławiu przy ul. Niebieskiej 1 oraz mojego najmłodszego syna Antoniego Kowalskiego urodzonego w dniu 12 stycznia 1978 r. we Wrocławiu, zamieszkałego we Wrocławiu przy ul. Wodnej 5/90. Oświadczam również, że syna Michała Kowalskiego urodzonego w dniu 16 listopada 1972 r. we Wrocławiu, zamieszkałego we Wrocławiu przy ul. Warszawskiej 5 wydziedziczam pozbawiając prawa do zachowku po mnie. Jako przyczynę wydziedziczenia wskazuję uporczywe postępowanie syna Michała Kowalskiego w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami wobec mnie. W szczególności podkreślam, że syn nie utrzymuje ze mną jakichkolwiek kontaktów od ponad 8 lat, nie interesuje się moim stanem zdrowia. Zachowanie mojego syna bardzo mnie raniło i rani, dlatego też nie jestem w stanie mu wybaczyć i postanowiłem pozbawić go prawa do zachowku.
UWAGA! Skuteczne wydziedziczenie możliwe jest tylko na podstawie ważnego testamentu! Jeśli zatem testament z jakiegokolwiek powodu jest nieważny, to skutkuje to również nieważnością zapisanego w nim wydziedziczenia.
Kiedy można wydziedziczyć dzieci?
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych (czyli dzieci), małżonka i rodziców zachowku, czyli wydziedziczyć, wyłącznie jeśli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Dla przykładu, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 listopada 2002 roku (sygn. akt II CKN 1397/00), „w pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami.”. Wobec tego, jednorazowa kłótnia z dziećmi, może okazać się niewystarczająca aby móc je skutecznie wydziedziczyć.
Czy prawidłowe określenie przyczyny wydziedziczenia zawsze skutkuje wydziedziczeniem?
Po pierwsze należy wskazać, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Bez znaczenia jest forma, w jakiej to przebaczenie nastąpiło. Po drugie, warto mieć świadomość tego, że wskazanie w swoim testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze jest równoznaczne z zamierzonym skutkiem w postaci wydziedziczenia konkretnej osoby. Przede wszystkie należy mieć na uwadze, że przyczyna wydziedziczenia musi być rzeczywista. W przeciwnym wypadku, osoba ‘wydziedziczona’ będzie mogła dochodzić zachowku – wskazując na bezzasadność wydziedziczenia. Co więcej, spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego – żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1974 r., sygn. akt I CR 873/74)
Wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o skuteczności wydziedziczenia. Dana przyczyna bowiem musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku, powołując się na bezzasadność wydziedziczenia. Także spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego – żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne (wyr. SN z dnia 9 grudnia 1974 r., I CR 873/74, Lex nr 7628).
Podstawa prawna:
art. 1008 – 1009 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93)
