Spis treści
Zdolność prawna, a zdolność do czynności prawnych
Jak zostało wskazane, zgodnie z art. 8 kodeksu cywilnego, każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Zdolność prawna jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Z kolei zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Przy czym, nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Z powyższego jednoznacznie wynika, że osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają zdolności do czynności prawnych, ale posiadają zdolność prawną. Zatem prawo do dziedziczenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie i osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnej są w zasadzie identyczne. Osoba ubezwłasnowolniona może być spadkobiercą, zarówno na podstawie ustawy, jak i spadkobiercą testamentowym.
Dziedziczenie z ustawy lub testamentu
Zgodnie z art. 926 kodeksu cywilnego, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił testamentu – obowiązuje wówczas dziedziczenie ustawowe. Wówczas, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek – dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Zasadę tę stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Następnie, w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeśli natomiast którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Z kolei jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych. Jeśli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Na koniec należy wskazać, że w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Reasumując, należy stwierdzić, że obowiązujące przepisy dotyczące prawa spadkowego traktują osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych i osoby ubezwłasnowolnione tak samo. Czynności prawnych za ubezwłasnowolnionego dokonuje jego opiekun prawny, który może go reprezentować w toku ewentualnego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku czy dział spadku.
Podstawa prawna:
art. 8, 11, 12, 926, 931 – 940 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93)
