Spis treści
Przesłanki orzeczenia rozwodu
Sąd może rozwiązać małżeństwo przez rozwód na żądanie każdego z małżonków w sytuacji, gdy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Wspólne pożycie w rozumieniu art. 23 KRO polega na duchowej, fizycznej oraz gospodarczej więzi małżonków, stanowiącej cel małżeństwa i umożliwiającej realizację jego podstawowych zadań. Rozkład pożycia jest zupełny dopiero wtedy, gdy uległy zerwaniu wszystkie wyżej wymienione więzi łączące małżonków. Rozkład, o którym mowa, jest przy tym procesem rozciągniętym w czasie, a nie zdarzeniem jednorazowym. Rozkład pożycia jest zupełny jeżeli ustały wszystkie więzi łączące małżonków, trwały zaś wtedy, jeżeli więzi te ustały na tyle dawno, że wedle zasad doświadczenia życiowego powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi (zob. wyrok SN z dnia 22 października 1999 r., sygn. akt III CKN 386/98; wyrok SA w Katowicach z dnia 12 marca 2010 r., sygn. akt I ACa 51/10).
Niedopuszczalność rozwodu
Ustawodawca w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wskazał, że mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Warto jednak mieć na uwadze, że przedłużający się konflikt małżonków jest dla ich dzieci przeżyciem negatywnym, godzącym w poczucie stabilności, co wyklucza odmowę orzeczenia rozwodu ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci (zob. wyrok SN z dnia 5 listopada 1999 r., sygn. akt III CKN 799/99).
Orzeczenie rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wskazano, że rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Ustawodawca wprowadzając w art. 56 § 3 KRO regułę rekryminacji dopuścił od niej wyjątek polegający na możliwości uznania w danych okolicznościach, że odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Ocena, czy sprzeciwienie się orzeczeniu rozwodu nie stanowi nadużycia prawa do udzielenia zgody na rozwód, powinna mieć za podstawę, poza przyczynami rozkładu pożycia, także okoliczności odnoszące się do sytuacji i warunków życiowych powstałych w wyniku rozkładu pożycia, zarówno małżonka niewinnego, jak i wnoszącego o rozwiązanie małżeństwa, który rozkład zawinił. Dopiero bowiem w ich kontekście możliwe będzie stwierdzenie, czy utrzymywanie jedynie formalnie istniejącego związku małżeńskiego, przy braku szans na reaktywowanie pożycia między małżonkami, nie narusza powszechnie akceptowanych zasad słusznego postępowania, wywodzących się z reguł moralności publicznej, i czy nie szkodzi interesom zasługującym z ich punktu widzenia na ochronę. Należy także pamiętać, że to żądający rozwodu małżonek wyłącznie winny trwałego i zupełnego rozkładu pożycia stron ma obowiązek dowieść faktów, które stanowiłyby dostateczną podstawę do wyrażenia oceny, że brak zgody na rozwiązanie małżeństwa należy uznać za moralnie naganny, powodowany pobudkami nie zasługującymi na społeczną aprobatę, przy przyjęciu miernika oceny obiektywnej, dokonywanej z zewnątrz. Skorzystanie przez małżonka niewinnego z mającego ustawową podstawę uprawnienia do niewyrażania zgody na rozwód małżeństwa, którego domaga się małżonek wyłącznie winny rozkładu, nie może być traktowane samo w sobie jako pozostające w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Co więcej, błędne jest utożsamianie uznania odmowy zgody na rozwód za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego za równoznaczną z postępowaniem zasługującym z moralnego punktu widzenia za naganną, czy zasługującą na potępienie. W praktyce orzeczniczej wskazuje się również, że sama długotrwałość rozłączenia małżonków nie może być uznana za taką okoliczność, która w świetle art. 56 § 3 KRO uzasadniałaby uznanie odmowy zgody na rozwód małżonka niewinnego za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, a nadto długotrwałość rozłączenia nie stwarza także domniemania, że małżonek niewinny, odmawiając zgody na rozwód, kieruje się chęcią szykany w stosunku do małżonka winnego (zob. wyrok SN z dnia 26 lutego 2002 r., sygn. akt I CKN 305/01; wyrok SN z dnia 4 października 2001 r., sygn. akt I CKN 871/00; wyrok SA w Krakowie z dnia 10 maja 2016 r., sygn. akt I ACa 85/16; wyrok SN z dnia 13 marca 1998 r., sygn. akt I CKN 539/97).
Podstawa prawna:
Art. 56 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U.2015.2082).
