Spis treści
Kto może zostać spadkobiercą?
Na początku należy wyjaśnić, że kodeks cywilny określa krąg podmiotów mających zdolność do dziedziczenia w prawie polskim. Zgodnie z przepisami, nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, pod warunkiem, że urodzi się żywe. Natomiast fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
Kiedy spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia?
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
Co do pierwszej przyczyny uznania spadkobiercy za niegodnego, należy wskazać, że zarówno obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego, jak i kodeksu karnego nie definiują pojęcia "ciężkiego przestępstwa". Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 14 czerwca 2000 r. (sygn. akt I ACa 262/00): pojęcie "ciężkiego przestępstwa" użyte w art. 928 § 1 pkt 1 k.c. nie jest tożsame z terminem "zbrodnia" określonym w art. 7 § 2 k.k. W konkretnych okolicznościach, "ciężkim przestępstwem" z art. 928 § 1 k.c. może okazać się także czyn uznany za występek (art. 7 § 3 k.k.). Należy jednocześnie wskazać, że zgodnie z art. 11 kodeksu postępowania cywilnego, sąd cywilny związany jest wyrokiem sądu karnego, ale sam jest władny ustalać, czy dane przestępstwo ma charakter przestępstwa ciężkiego.
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
Omawiając drugą przesłankę, należy wskazać, że co do użytego przez ustawodawcę pojęcia podstępu i groźby zastosowanie znajdzie art. 86 § 1 i art. 87 k.c. Zgodnie z art. 86 § 1 kodeksu cywilnego – jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Natomiast art. 87 kodeksu cywilnego stanowi, że kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Przy czym należy pamiętać, że zarówno podstęp, jak i groźba muszą pochodzić od spadkobiercy, który ma być uznany za niegodnego.
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1973 r. (sygn. akt III CZP 38/73) wynika, że spadkobierca, który umyślnie ukrył testament spadkodawcy (art. 928 § 1 pkt 3 k.c.), może być uznany za niegodnego, jeśli jest spadkobiercą dziedziczącym po tym spadkodawcy, który sporządził testament. Zatem ukrycie testamentu przez osobę trzecią nie będzie stanowiło uzasadnienia do uznania niegodności.
Wymienione powyżej przyczyny uznania spadkobiercy za niegodnego mają charakter wyczerpujący i wyłączny, dlatego też niemożliwe jest żądanie uznania niegodności z innych, powodów. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli nie dziedziczyłaby. (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 11 marca 2003 r., sygn. akt V CKN 1871/00). Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Podstawa prawna:
art. 927 – 929 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93)
