Spis treści
Definicja niegodności
Ustawodawca nie wskazuje osobnej definicji niegodności. Definicja ta wynika z połączenia niektórych postanowień prawa spadkowego. Prawo spadkowe zostało uregulowane w Kodeksie cywilnym. Jak już wstępnie zasygnalizowano powyżej, niegodność dziedziczenia dotyczy osób, których zachowanie rodzi wątpliwości natury etycznej oraz stawia pod znakiem zapytania możliwość otrzymania przez te osoby spadku po zmarłym. Dziedziczenie jest w prawie spadkowym niczym innym, jak nabyciem praw i obowiązków spadkodawcy. Spadkobierca nabywa zatem po zmarłym tak wszelkie aktywa (środki zgromadzone na rachunku bankowym, dobra materialne, inne prawa), jak i pasywa (innymi słowy, długi, których pokrycie należało do obowiązków spadkodawcy). Na gruncie tychże rozważań należy nadmienić, że spadkobierca niegodny nie ma prawa do dziedziczenia po konkretnie oznaczonym spadkodawcy (nie po każdym spadkodawcy, ale tylko po tym, wobec którego spadkobierca zachował się nieetycznie). Spadkobierca niegodny zostaje zatem wyłączony od dziedziczenia. Jest on traktowany tak, jakby w ogóle nie dożył otwarcia spadku (otwarcie spadku następuje w chwili śmierci spadkodawcy i skutkuje dojściem do dziedziczenia osób do spadku powołanych z ustawy bądź na podstawie testamentu).
Przyczyny niegodności
Spadkobierca może być uznany za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Ogólnie rzecz biorąc, zachowanie spadkobiercy, które skierowane jest przeciwko wiarygodności testamentu, nie powinno przysparzać zbyt wielu kłopotów interpretacyjnych. Podrobienie testamentu jest stworzeniem od podstaw dokumentu w celu posługiwania się nim, jako autentycznym. Przerobienie natomiast odnosi się do przypadków wprowadzania pewnych zmian (przez spadkobiercę) do autentycznego, ważnego testamentu. Jeżeli natomiast mowa o dopuszczeniu się przez spadkobiercę ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, wypadnie w tym miejscu nadmienić, że polskie prawo karne dzieli przestępstwa na zbrodnie i występki. Nie posługuje się zaś terminem przestępstwa „ciężkiego”. Przestępstwem, w uproszczeniu, nazwać można zachowanie osoby, które zabronione jest przez ustawę pod groźbą kary. Do zbrodni należą te zachowania, które zagrożone są karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą. Mowa zatem o najsurowiej karanych przewinieniach, takich jak np. zabójstwo lub zgwałcenie wspólnie z inną osobą. Nie ulega wątpliwości, że sprawca podobnych czynów nie powinien dziedziczyć po swojej ofierze (tu z pomocą przychodzi właśnie omawiana instytucja niegodności).
Wskazuje się w doktrynie prawa, że – co do zasady – zbrodnie należeć będą do zbioru ciężkich przestępstw w rozumieniu prawa spadkowego (por. E. Skowrońska – Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, wyd. 6, Warszawa 2009, s. 44). Omawiane ciężkie przestępstwo musi odnosić się do osoby spadkodawcy (a więc nie np. do najlepszego przyjaciela spadkodawcy), jak również musi być umyślne.
Procedura uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes (np. inny spadkobierca, który odziedziczyłby większą część majątku po zmarłym wówczas, gdyby inny spadkobierca został uznany za niegodnego). Z żądaniem takim można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym zainteresowany dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Momentem krańcowym jest zatem upływ 3 lat od śmierci spadkodawcy. Po upływie 3 – letniego terminu nikt nie może żądać uznania spadkobiercy za niegodnego. Stwierdzenie niegodności następuje poprzez wytoczenie powództwa przeciwko spadkobiercy. Wszczęte w ten sposób postępowanie toczy się w trybie procesowym. W pozwie należy wskazać żądanie uznania konkretnie oznaczonej osoby za niegodną dziedziczenia po określonym spadkodawcy.
Przebaczenie
Można stwierdzić, że akt przebaczenia polega na puszczeniu w niepamięć krzywdy wyrządzonej przez niegodnego. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych (np. był ubezwłasnowolniony), przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Wówczas spadkodawca powinien zdawać sobie sprawę z rodzaju wyrządzonej mu wcześniej krzywdy oraz ze skutków, jakie niesie za sobą akt przebaczenia. Przebaczenie może zostać dokonane w dowolnej formie (np. ustnie, albo w sposób dorozumiany). Jeżeli zatem, przykładowo, syn ciężko pobił swojego ojca (co stanowić może podstawę niegodności), następnie – po kilku latach – dwaj panowie spotkali się przy niedzielnym obiedzie i syn przeprosił ojca a ten przeprosiny przyjął i swym dalszym zachowaniem przypieczętował zgodę, będzie można mówić o przebaczeniu.
Podstawa prawna
Art. 928, art. 929, art. 930 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121.).
Art.1, art. 7, art. 148, art. 197 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm.).
Literatura
E. Skowrońska – Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, wyd. 6, Warszawa 2009.
