Obowiązek alimentacyjny ma na celu zaspokajanie bieżących potrzeb osoby uprawnionej. Świadczenie, które stanowi przedmiot obowiązku alimentacyjnego, może polegać na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania (art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej k.r.o.). Przez środki utrzymania należy rozumieć środki przeznaczone na wyżywienie, odzież, mieszkanie, leczenie; obowiązek alimentacyjny może polegać również na dostarczeniu osobie znajdującej się w niedostatku mieszkania, opieki lekarskiej i domowej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 maja 1967 r., III CR 422/66). Środki utrzymania i wychowania mogą być dostarczane w formie świadczenia pieniężnego lub w naturze.
Zgodnie z art. 135 § 1 k.r.o. zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Jak wynika z § 2 tego artykułu, wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. "Potrzeby uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego ulegają zmianie; tym samym może ulegać zmianie wysokość alimentów. Dlatego w razie zmiany stosunków zarówno uprawniony, jak i zobowiązany mogą żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 k.r.o.). Zmiana stosunków może prowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego bądź do podwyższenia lub obniżenia alimentów. Obowiązek alimentacyjny wygasa wtedy, gdy uprawniony uzyska zdolność do samodzielnego utrzymania (art. 133 § 1 k.r.o.). Następuje to również w sytuacji, gdy zobowiązany do alimentacji na skutek zdarzeń losowych utraci całkowicie możliwość osiągania jakichkolwiek dochodów. Podwyższenie alimentów następuje wówczas, gdy zwiększeniu uległy potrzeby uprawnionego albo wzrosły możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Obniżenie alimentów uzasadnia zmniejszenie się potrzeb uprawnionego lub pogorszenie sytuacji majątkowej i materialnej zobowiązanego” [tak Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 23 października 1954 r., I CO 41/54, OSN 1956, nr I, poz. 3].
Jeśli chodzi o kwestię przedawnienia, to roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech (art. 137 § 1 k.r.o.). Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną, a w uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty. Celem świadczeń alimentacyjnych jest dostarczenie uprawnionemu bieżących środków utrzymania, dlatego też spełnienie niezaspokojonych świadczeń z przeszłości może być – w uzasadnionych wypadkach – rozłożone na raty. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty ma ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2012 r. (III CZP 82/11, LEX nr 1126436), jeżeli alimenty na rzecz dziecka zostały ustalone przez sąd, wówczas rodzice dziecka (jedno jako przedstawiciel ustawowy dziecka, a drugie jako pozwany) nie mogą w umowie zmienić ich wysokości. Dlatego należy uznać, że w opisanym stanie faktycznym należną wysokością świadczenia alimentacyjnego jest wartość wskazana w orzeczeniu sądu i świadczeń w takiej wysokości można dochodzić od zobowiązanego. Termin przedawnienia świadczeń alimentacyjnych wynosi 3 lata.
Środki utrzymania i wychowania mogą być dostarczane w formie świadczenia pieniężnego lub w naturze. Wskazana jest zatem zmiana orzeczenia sądu bądź wywiązywanie się z ustalonych do tej pory charakteru i wysokości świadczenia alimentacyjnego. Należy pamiętać, że w razie zmiany stosunków zarówno uprawniony, jak i zobowiązany mogą żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, a jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka.
Podstawa prawna:
art. 128 k.r.o.
art. 133 § 1 k.r.o.
art. 137 § 1 k.r.o.
art. 138 k.r.o.
