Spadkodawca może dokonać wyboru prawa, które będzie stosowane do sprawy spadkowej związanej z dziedziczeniem po jego śmierci. Wybór ten jest jednak w obecnym stanie prawnym ograniczony. Przepisy w tym zakresie ulegną zasadniczej zmianie po 17 sierpnia 2015 r.
Zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432 ze zm.; dalej p.p.m.) spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.
W razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci (art. 64 ust. 2 p.p.m.). O samej ważności testamentu rozstrzyga natomiast prawo ojczyste spadkodawcy z chwili sporządzenia testamentu (zob. art. 65 p.p.m.).
Począwszy od 17 sierpnia 2015 r. stosowane będą przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U.UE.L.2012.201.107). Znajdzie ono zastosowanie w odniesieniu do dziedziczenia po osobach zmarłych w tym dniu lub później.
Zgodnie z art. 22 ust. 1 Rozporządzenia każdy może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku. Każdy, kto posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci.
Wybór prawa musi być dokonany w sposób wyraźny w oświadczeniu w formie rozrządzenia na wypadek śmierci lub musi wynikać z postanowień takiego rozrządzenia (art. 22 ust. 2 Rozporządzenia). Ważność materialna aktu, którym dokonano wyboru prawa, podlega wybranemu prawu, a każda zmiana lub odwołanie wyboru prawa musi spełniać wymogi co do formy przewidziane dla zmiany lub odwołania rozrządzenia na wypadek śmierci (ust. 3 i 4).
W myśl Rozporządzenia zasadą jest, że prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, i to prawo będzie stosowane w braku wyboru prawa przez spadkodawcę (art. 21 ust. 1 Rozporządzenia). Jedynie w przypadku gdy wyjątkowo, ze wszystkich okoliczności sprawy jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, prawem właściwym dla dziedziczenia jest prawo tego innego państwa.
Gdy wybrane przez spadkodawcę prawo regulujące dziedziczenie po nim jest prawem państwa członkowskiego, zainteresowane strony mogą umówić się, że wyłączną jurysdykcję do orzekania w sprawie dotyczącej spadku mają sąd lub sądy tego państwa członkowskiego. Taka umowa prorogacyjna sporządzana jest na piśmie, opatrywana datą i podpisywana przez zainteresowane strony. Każde przekazanie informacji za pomocą środków elektronicznych umożliwiające trwały zapis umowy uznaje się za równoważne ze sporządzeniem na piśmie (art. 5 Rozporządzenia).
Należy pamiętać, że przepisy Rozporządzenia nie dotyczą Danii, Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, które to państwa nie będą nim związane ani nie będą go stosowały (zob. motyw 82 i 83 Rozporządzenia).
Reasumując, obowiązujące przepisy umożliwiają poddanie przez spadkodawcę sprawy spadkowej w testamencie (lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci) prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci, a zatem – w opisanym wyżej przypadku – także prawu niemieckiemu. W razie niedokonania wyboru prawa w sprawie spadkowej będzie stosowane prawo polskie jako prawo ojczyste spadkodawcy. W przypadku gdy majątek zmarłego znajduje się w kilku krajach, konieczne będzie przeprowadzenie postępowania spadkowego w każdym z tych państw. Po 17 sierpnia 2015 r. procedura ta ulegnie zmianie. Jeśli wybrane przez spadkodawcę prawo regulujące dziedziczenie po nim będzie prawem państwa członkowskiego, zainteresowane strony mogą umówić się, że wyłączną jurysdykcję do orzekania w sprawie dotyczącej spadku będą miały sąd lub sądy tego państwa członkowskiego. Każdy będzie także mógł dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku. Jeśli ktoś posiada więcej niż jedno obywatelstwo, będzie mógł wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci.
Podstawa prawna:
[art. 64, art. 65 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432 ze zm.)]
[art. 5-7, art. 21-22 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U.UE.L.2012.201.107)].
