Zgodnie z zakwestionowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepisem art. 7 ust. 6a ustawy z 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia – jeśli dochodzi do sprzedaży gruntu, na którym znajduje się uprawa leśna, to wówczas obowiązki związane z prowadzeniem uprawy leśnej wraz z ekwiwalentem przechodzą na nabywcę gruntu. Przekazanie tych praw i obowiązków jest dokonywane przez starostę w drodze decyzji administracyjnej. Należy dodać, że uprawnienie do ekwiwalentu można także nabyć w drodze spadkobrania. Korzystanie z nabytych w ten sposób uprawnień jest kontynuowane przez okres maksymalnie 20 lat.
Przeniesienie praw i obowiązków związanych z prowadzeniem uprawy leśnej
Według Rzecznika, regulacje te ograniczają możliwość przeniesienia praw i obowiązków związanych z prowadzeniem uprawy leśnej tylko do następstwa prawnego powstałego na skutek sprzedaży bądź spadkobrania nieruchomości objętej uprawą leśną. Z uwagi na ustawowe ograniczenie następstwa prawnego niedopuszczalna jest wykładnia systemowa lub celowościowa, która umożliwiłaby rozszerzenie tej możliwość na inne przypadki, w których dochodzi do przeniesienia własności zalesionego gruntu np. na podstawie umowy darowizny czy umowy dożywocia, a także przy przeniesieniu własności nieruchomości na podstawie umowy z następcą w trybie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników. Z kręgu uprawnionych do ekwiwalentu wyłączeni są także nabywcy, którzy otrzymali nieruchomość na podstawie np. umowy zamiany. Wobec powyższego, podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej przewidzianej w art. 64 ust. 2 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 7 ust. 6a ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia w zakresie, w jakim nie przewiduje – od wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska – przejścia na nabywcę w drodze innej czynności prawnej niż sprzedaż gruntu obowiązków związanych z prowadzeniem uprawy leśnej oraz ekwiwalentu za wyłączenie gruntu z upraw rolnych i prowadzenie uprawy leśnej, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji oraz że art. 11 ust. 1 ustawy powyższej ustawy jest zgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji. Oznacza to, że przeniesienie prawa do ekwiwalentu na nabywcę gruntu zalesionego w trybie ustawy z 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia wyłącznie przy sprzedaży tego gruntu narusza zasadę równej ochrony praw majątkowych.
Trybunał Konstytucyjny ocenił, że przyjęte rozwiązanie jest nieracjonalne i nie służy realizacji celu ustawy z 8 czerwca 2001 r. Można wręcz uznać, że to rozwiązanie niweczy ten cel, ponieważ może przyczyniać się do likwidacji upraw leśnych, w przypadku, gdy nabywca uzna, że bez wsparcia finansowego w postaci ekwiwalentu nie stać go na dalsze jej prowadzenie i wypełnianie ciążących na każdym właścicielu lasu obowiązków z ustawy z 28 września 1991 r. o lasach. W dalszej kolejności brak racjonalności przyjętego rozwiązania powoduje, że zróżnicowanie ochrony praw majątkowych podmiotów nabywających grunt zalesiony na podstawie ustawy z 8 czerwca 2001 r. nie spełnia również wymogu proporcjonalności i nie znajduje uzasadnienia w innych wartościach konstytucyjnych.
Ponadto, Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutów Rzecznika Praw Obywatelskich, które dotyczyły niekonstytucyjności art. 11 ust. 1 ustawy z 8 czerwca 2001 r., na podstawie którego ekwiwalent nabywa się w drodze spadkobrania. Regulacja ta jest adresowana do spadkobierców osób prowadzących uprawę leśną, którzy w zakresie nabycia prawa do ekwiwalentu wskutek dziedziczenia zostali potraktowani przez ustawodawcę jednakowo. Nie znaleziono uzasadnienia do porównywania ich z podmiotami nabywającymi własność zalesionego gruntu na podstawie umów cywilnoprawnych.
Na koniec należy wskazać, że na skutek tego wyroku, nie jest utrata mocy obowiązującej przepisu, ponieważ treść, która została w nim pominięta, takiej mocy w ogóle nie posiada. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego co prawda eliminuje istniejące ograniczenie w nabyciu prawa do ekwiwalentu, ale nie eliminuje to skutku w postaci braku normy przewidującej, że każde przeniesienie własności zalesionego gruntu powoduje przejście ekwiwalentu na nabywcę. Właśnie w tym zakresie wskazana jest interwencja ustawodawcy, na skutek której zostaną usunięte wątpliwości co do treści obowiązującego prawa.
Podstawa prawna:
art. 7 ust. 6a i art. 11 ustawy z 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. Nr 73, poz. 764 oraz z 2003 r. Nr 46, poz. 392)
ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 46, poz. 392)
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 grudnia 2014 r. (sygn. akt K 46/13)
