Termin przedawnienia roszczenia o zachowek

Komu przysługuje zachowek?

Zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). W przypadku, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Czym jest przedawnienie roszczenia?

Odpowiadając na to pytanie, należy wskazać, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. W tym miejscu należy wyjaśnić, czym jest ogłoszenie testamentu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, osoba, u której znajduje się testament, jest zobowiązana do tego, aby złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Każdy, kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę. Sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. Celem tej czynności jest ujawnienie treści testamentu, po to, aby zainteresowane tym osoby oraz organy mogły w sposób oficjalny dowiedzieć się np. o powołaniu do spadku, czy też zapisach itd. Podkreślenia wymaga, że w myśl art. 649 § 2 kodeksu postępowania cywilnego, o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności. Zatem może dojść do sytuacji, w której osoba, której przysługuje roszczenie o zachowek, nie znając treści testamentu, nie będzie tego świadoma i wbrew woli tej osoby nastąpi przedawnienie roszczenia o zachowek. Niestety, ciężko jest skutecznie zakwestionować taką okoliczność. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1972 r. (sygn. akt III CZP 102/71), termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 k.c. (5 lat od ogłoszenia testamentu) – nie biegnie dopóty, dopóki uprawniony do zachowku jest uważany z mocy prawomocnego postanowienia sądu za spadkobiercę testamentowego.

Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Czy termin przedawnienia roszczenia o zachowek może zostać przerwany?

Jeśli ustaliłeś, że roszczenie o zachowek jest już przedawnione – warto sprawdzić jeszcze jedną rzecz. Mianowicie, aby upewnić się, czy na pewno okres przedawnienia już upłynął – należy sprawdzić, czy przypadkiem nie nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia. Jest to istotne, bowiem po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Co do zasady, bieg przedawnienia przerywa się:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Omawiając kwestie związane z przedawnieniem roszczenia, jakim jest zachowek – należy przytoczyć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1992 r. (sygn. akt III CZP 130/92), zgodnie z którą z głoszenie przez uczestnika postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu nieważności testamentu przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia o zachowek.

Podstawa prawna:
 art. 117, 1007 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93)