Do tej pory zasiłek rodzicielski przysługiwał osobom zatrudnionym na etacie (czyli takim, które zawarły z pracodawcą umowę o pracę) lub dobrowolnie odprowadzającym składki chorobowe – mogą to być przykładowo osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. Od teraz do grona grup społecznych uprawnionych do pobierania świadczenia zaliczać się będą także: studenci, osoby zatrudnione na umowę o dzieło, rolnicy i bezrobotni. Uzyskają wówczas od państwa świadczenie w wysokości nie mniejszej niż tysiąc złotych. Przez pierwsze 26 tygodni od porodu rodzic otrzyma 100% podstawy wymiaru opłacanych składek. Jeżeli w tym okresie zdecyduje się na urlop rodzicielski – otrzyma 60% wynagrodzenia stanowiące nie mniej niż 1000 złotych. Jeżeli matka zadeklaruje od razu, że przez cały rok nie podejmie pracy zarobkowej, otrzymywać będzie 80% wynagrodzenia.
Jedną z wprowadzonych zmian jest także możliwość przekazania części urlopu macierzyńskiego ojcu dziecka. Po 14 tygodniach od porodu matka może wrócić do pracy zarobkowej. Niewykorzystaną część urlopu ma wówczas prawo przekazać na rzecz ojca pracującego lub niepracującego, ale posiadającego status osoby ubezpieczonej z innego tytułu na przykład zasiłku dla bezrobotnych. Ojciec dziecka przerywa wtedy swoją działalność zarobkową, aby opiekować się noworodkiem.
Kolejnym udogodnieniem dla młodych matek jest rezygnacja z urlopu macierzyńskiego po 8 tygodniach od porodu. Kobieta, która udokumentuje niezdolność do samodzielnej egzystencji ma prawo zrzec się urlopu na rzecz ubezpieczonego ojca dziecka lub członka najbliższej rodziny. Osoba, która wedle prawa przejmie opiekę nad dzieckiem, musi zrezygnować z aktywności zawodowej. Wtedy uprawniona będzie do otrzymania zasiłku macierzyńskiego. Analogicznie można postąpić w przypadku hospitalizacji lub śmierci matki czy porzucenia przez nią dziecka.
Na korzyść pracownika połączono także dodatkowy urlop macierzyński i rodzicielski. Jego wymiar się nie zmieni – może trwać do 32 tygodni po urodzeniu jednego dziecka lub przyjęcia na wychowanie oraz 34 tygodni w przypadku ciąży mnogiej (adopcji/przysposobienia kilkorga dzieci). Jeżeli rodzina przyjmiemy na wychowanie dziecko do 7 roku życia lub 10 (jeżeli odroczono względem niego obowiązek szkolny), urlop rodzicielski może trwać do 29 tygodni. Urlop fakultatywny można będzie wykorzystać nieprzerwanie lub podzielić go na maksymalnie 4 części. Transze powinny być nie krótsze niż 8 tygodni i przypadać bezpośrednio po sobie. Część w wymiarze do 16 tygodni będzie można wykorzystać jednorazowo lub w dwóch turach po przerwie, najpóźniej do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Wcześniej cały urlop rodzicielski przypadał bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim. Obecnie regulacje prawne są bardziej elastyczne i dostosowane do realnych potrzeb rodziny pozwalając wykorzystać ten czas na przykład podczas adaptacji dziecka w przedszkolu.
Jednym z udogodnień dla rodziców jest także wydłużenie o 7 dni okresu na składania wniosku o urlop fakultatywny. Termin upłynie 21-ego dnia po porodzie w momencie ubiegania się o udzielenie urlopu w pełnym wymiarze. W innych przypadkach, na przykład podczas dzielenia go na 8-tygodniowe transze, na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Urlop wychowawczy wciąż można łączyć z pracą zarobkową u tego samego pracodawcy, który udzielił tego urlopu matce. Może zostać wykorzystany w wymiarze nie większym niż pół etatu. W takiej sytuacji urlop zostaje wydłużony proporcjonalnie do trwania pracy wykonywanej podczas korzystania z urlopu. Jednak przy porodzie lub przyjęciu na wychowanie jednego dziecka nie może on trwać dłużej niż 64 tygodnie i 68 w przypadku większej liczby dzieci.
Ojciec dziecka może wykorzystać swój urlop do czasu, aż dziecko ukończy 2 lata lub w przypadku przysposobienia w 2 lata od uprawomocnienia się wyroku orzekającego (wcześniej ustawa przewidywała na to tylko rok). Dotyczy to dzieci, które nie ukończyły 7 roku życia lub 10, jeśli względem nich zapadła decyzja o odroczeniu obowiązku szkolnego. Urlop można wykorzystać w jednej lub dwóch transzach, ale nie krótszych niż tydzień (do tej pory nie było możliwości podziału urlopu, trzeba było wykorzystać go w całości).
Zmiany zaszły także w terminie granicznym korzystania z urlopu wychowawczego. Obecnie jest nim zakończenie roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Do tej pory mógł trwać maksymalnie do dnia poprzedzającego piąte urodziny syna lub córki. Termin złożenia wniosku od stycznia 2016 roku upływać będzie na 21 dni (a nie 14 jak było wcześniej) przed dniem rozpoczęcia urlopu.
Do tej pory 2 dni przeznaczone na opiekę nad dzieckiem z zachowaniem prawa do wynagrodzenia można było wykorzystać w wymiarze pełnych dni. Obecnie istnieje możliwość podzielenia tego czasu na 16 godzin i wykorzystania w dowolnym momencie. Zwolnienie od pracy podczas przyjęcia na wychowywanie dziecka do 14 roku życia oraz wybór formy godzinowej lub dniowej nastąpi w pierwszym wniosku, który należy złożyć w danym roku kalendarzowym. Ilość godzin będzie ustalana proporcjonalna do wielkości etatu, czyli różnić się będzie w zależności od wymiaru pracy.
Dla rodziców, którzy w trakcie wchodzenia w życie ustawy korzystają już z uprawnień, przewidziane są rozwiązania przejściowe. Pracownicy przebywający na dodatkowym urlopie macierzyńskim będą mieli prawo do urlopu rodzicielskiego, który będzie różnicą między wymiarem przed i po zmianie.
Artykuł przygotowany przez Kancelarię adwokacką Kamila Łukowicz
