Faszyzm i totalitaryzm w ujęciu doktrynalnym
Przez faszyzm rozumie się szowinistyczną doktrynę totalitarną, opartą na założeniach rasistowskich, jak też system państwowy zrealizowany we Włoszech (pod rządami Mussoliniego) oraz w Niemczech hitlerowskich, który charakteryzował się dyktaturą partii faszystowskiej (nazistowskiej), likwidacją praw i wolności obywatelskich oraz terrorem wobec nie tylko przeciwników politycznych, lecz także „gorszych” ras (A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2007, wyd. 8, s. 641; zobacz także podaną tam literaturę).
Totalitaryzm zaś to system prawny, który oparto na podporządkowaniu społeczeństwa dyktaturze władzy antydemokratycznej, z reguły wspartej ideologią „totalitarną” (por. A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2007, wyd. 8, s. 641; zobacz także podaną tam literaturę).
Konstytucyjne podstawy niedopuszczalności propagandy faszystowskiej i totalitarnej
Zgodnie z art. 13 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Istota przestępstwa
Artykuł 256 k.k. penalizuje propagowanie faszystowskiego czy innego totalitarnego ustroju państwowego. Zgodnie z literaturą przedmiotu warunkiem karalności jest publiczny charakter propagandy. O publicznym charakterze propagandy jest mowa wówczas, gdy uczyniono ją dostępną większej, nieokreślonej bliżej liczbie osób. Warto nadmienić, że nie jest przestępstwem propagowanie faszyzmu czy innego totalitaryzmu w zamkniętym gronie osób. Omawianego przestępstwa dopuścić się można wyłącznie w zamiarze bezpośrednim (por. A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2007, wyd. 8, s. 641).
Pojęcie zamiaru bezpośredniego wyjaśnia art. 9 § 1 k.k. Zgodnie z tym przepisem czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj. chce go popełnić.
Omawiany przepis penalizuje również publiczne nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (zob. art. 256 § 1 k.k.).
W literaturze istnieje pogląd, zgodnie z którym przez nawoływanie (wskazane w art. 256 § 1 k.k.) rozumieć należy podżeganie (nakłanianie). Jego karalność uzależniona jest od publicznego charakteru. Przez nienawiść natomiast należy rozumieć prowadzącą do konfliktów wrogość, która w skrajnych przypadkach prowadzi do pogromów ludności oraz czystek etnicznych (por. A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2007, wyd. 8, s. 642).
Kara
Ten, kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (por. art. 256 § 1 k.k.).
Karalność rozpowszechniania niedozwolonych treści
Tej samej karze (grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2) podlega ten, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w art. 256 § 1 k.k. (por. art. 256 § 2 k.k.).
Działalność artystyczna
W myśl art. 256 § 3 k.k. nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, o którym mowa w art. 256 § 2 k.k., jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej.
Przepadek przedmiotów
W razie skazania za przestępstwo określone w art. 256 § 2 k.k. sąd obligatoryjnie orzeka przepadek przedmiotów, o których mowa w tym przepisie, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy (por. art. 256 § 4 k.k.).
Podstawa prawna:
Art. 13 Ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 ze zm.).
Art. 9 § 1, 256 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r., nr 88, poz. 553 ze zm.).
Literatura:
A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2007, wyd. 8.
