Przyczyny unieważnienia małżeństwa:
1. Wiek
Związku małżeńskiego nie może zawrzeć osoba, która nie ukończyła osiemnastu lat. Jednak z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła szesnaście lat i kiedy z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek ten wiek osiągnął a także wówczas, gdy kobieta zaszła w ciążę.
2. Ubezwłasnowolnienie całkowite, choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy
Niedorozwój umysłowy i choroba psychiczna powodują, że osoba nimi dotknięta nie może zawrzeć związku małżeńskiego. W przypadku, gdy stan zdrowia takiej osoby lub stan jej umysłu nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa chory może uzyskać zgodę sądu na zawarcie małżeństwa. Nie może uzyskać zgody sądu na zawarcie związku małżeńskiego osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Unieważnienia małżeństwa zawartego pomimo choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub ubezwłasnowolnienia może żądać mąż lub żona.Nie można unieważnić małżeństwa, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone a choroba psychiczna ustała.
3. Bigamia
Osoba, która już pozostaje w związku małżeńskim nie może zawrzeć innego małżeństwa. Jest to przestępstwo bigamii określone w prawie karnym. Na gruncie prawa cywilnego zaś bigamia skutkuje tym, że, można domagać się unieważnienia związku małżeńskiego zawartego przez osobę zamężną czy żonatą. Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.
4. Pokrewieństwo (w linii prostej oraz rodzeństwo) oraz powinowactwo (w linii prostej)
Pokrewieństwo i powinowactwo w linii prostej stanowią przeszkodę do zawarcia małżeństwa. Nie mogą ze sobą zawrzeć związku małżeńskiego krewni w linii prostej (dzieci, rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, powinowaci w linii prostej (zięć – teściowa, synowa –teść, pasierb-macocha, ojczym – pasierbica). Sąd może zezwolić na małżeństwo pomiędzy powinowatymi tylko z ważnych powodów.
Pozew o unieważnienie małżeństwa z powodu pokrewieństwa może złożyć osoba, która ma w tym interes prawny a z powodu powinowactwa – każdy z małżonków.
5. Przysposobienie
Adopcja jest kolejną przyczyną unieważnienia małżeństwa. Przysposabiający i przysposobiony nie mogą bowiem zawrzeć ze sobą związku małżeńskiego. Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia mogą żądać małżonkowie. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.
Unieważnienie małżeństwa może nastąpić również wtedy, gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli (np. w stanie po zażyciu narkotyków), pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby lub pod wpływem bezprawnej groźby (drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste). Unieważnienia małżeństwa z powodu w/w okoliczności może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą a w każdym wypadku – po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
Pozew o unieważnienie małżeństwa może wnieść również ten małżonek, który zawarł małżeństwo przez swojego pełnomocnika a pełnomocnik nie był umocowany do takiej czynności lub do zawarcia małżeństwa w takiej formie zabrakło zgody sądu.
Nie można żądać unieważnienia małżeństwa zawartego przez pełnomocnika, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.
Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. W razie śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni. Powództwo o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może wytoczyć także prokurator.
Sądem właściwym do wniesienia pozwu jest sąd rejonowy ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej
podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Skutkiem unieważnienia małżeństwa jest powrót małżonków do stanu sprzed zawarcia związku małżeńskiego.
Małżonkowie powracają również do swoich poprzednich nazwisk. Unieważnienie małżeństwa wywiera także taki skutek jak rozwód, przy czym małżonek który wiedział o istnieniu przeszkody i zawarł małżeństwo w złej wierze traktowany jest jako małżonek winny rozkładowi pożycia. Sąd orzeka o tym, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Wyrok zawiera również rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad dziećmi małżonków, o kontaktach rodziców z dziećmi oraz ustalenia dotyczące alimentów na dzieci. Sąd orzeka także w kwestii sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania na czas zamieszkiwania w nim małżonków. W sytuacji, gdy jest to możliwe sąd orzeka o podziale mieszkania lub o przyznaniu go tylko jednemu małżonkowi. Na wniosek jednego z małżonków sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie takiego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
