Zasady odnoszące się do ustalania kar pieniężnych za naruszenie przepisów ustawy o transporcie drogowym były niedawno przedmiotem badania ich zgodności z Konstytucją RP. 23 lipca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim dotyczące retroaktywności działania prawa w sytuacji nałożenia kary pieniężnej za naruszenie obowiązków lub warunków przewozu drogowego. WSA, które skierowało pytanie do Trybunału miało wątpliwości co do obowiązywania art. 10 ustawy z dnia z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw. Zdaniem TK, powyższy przepis w zakresie w jakim – w sprawach o nałożenie kary pieniężnej za naruszenie obowiązków lub warunków przewozu drogowego wszczętych a niezakończonych decyzją ostateczną przed dniem wejścia tej ustawy w życie – nakazuje stosowanie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym w brzmieniu nadanym wyżej powołaną ustawą z 16 września 2011 r., przewidujących wyższe kary pieniężne niż kary przewidziane w przepisach obowiązujących w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego odpowiedzialność administracyjną jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Art. 10 powyższego aktu prawnego stanowi, że przepisy ustawy o transporcie drogowym w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, stosuje się w sprawach o nałożenie kary pieniężnej za naruszenie obowiązków lub warunków przewozu drogowego, wszczętych i nie zakończonych decyzją ostateczną przed dniem jej wejścia w życie. Z kolei art. 2 Konstytucji RP przewiduje, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Jak się zatem okazuje regulacja skarżonego przepisu narusza powyższą zasadę.
W uzasadnieniu swojego stanowiska TK podkreślił, że niedopuszczalna jest sytuacja, w której ustawodawca posługując się ogólnym sformułowaniem "przepisy ustawy (…) stosuje się (…) do spraw (…) wszczętych i nie zakończonych", nakazuje stosowanie przepisów materialnoprawnych ustawy o transporcie drogowym w brzmieniu określonym ustawą nowelizującą także do stanów faktycznych mających miejsce przed jej uchwaleniem i wejściem w życie. Tak ogólne sformułowanie badanego przepisu przejściowego może powodować zastosowanie surowszych sankcji (wyższych kar finansowych) niż przewidziane w ustawie o transporcie drogowym przed nowelizacją. Trybunał podkreślił, że w sprawie zawisłej przed WSA zdarzenie rodzące odpowiedzialność administracyjną miało miejsce na ponad 15 miesięcy przed wejściem w życie ustawy nowelizującej i miało ono charakter jednorazowy, ograniczony czasowo oraz miejscowo. Ponadto w sprawie, na tle której zostało sformułowane pytanie prawne, także decyzja o wymiarze kary zapadła i została zaskarżona przed nowelizacją ustawy. W następstwie zastosowania nowego prawa, organ administracji – bez materialnej zmiany kwalifikacji czynu – zastosował wobec adresata decyzji nową, zaostrzoną sankcję. Pozwoliło to Trybunałowi stwierdzić, że art. 10 ustawy nowelizującej ma częściowo retroaktywny charakter, gdyż nakazuje zastosować nowe prawo do zdarzeń zrealizowanych pod rządem starego prawa. Trybunał Konstytucyjny – na zasadzie wyjątku – dopuszcza uznanie za zgodne z konstytucją przepisów działających wstecz i w swoim dotychczasowym orzecznictwie określił warunki, jakie muszą spełniać takie przepisy, aby nie naruszały zasady demokratycznego państwa prawnego. Kwestionowany przepis spełnił tylko jeden z tych warunków – wprowadzony został ustawą. Nie ma natomiast wątpliwości, że cele ustawy nowelizującej nie usprawiedliwiały naruszenia zasady niedziałania prawa wstecz, a problem który ustawodawca zamierzał rozwiązać przy jej pomocy był mu znany od dłuższego czasu. W związku z tym art. 10 ustawy nowelizującej został uznany za niezgodny z art. 2 Konstytucji.
