Orzeczenie przez sąd rozwodu powoduje w świetle prawa ustanie formalne małżeństwa. I jest ono możliwe przy spełnieniu kumulatywnie (łącznie) dwóch pozytywnych przesłanek rozwodowych w postaci rozkładu pożycia małżeńskiego, które musi być zupełne i trwałe. Nie zawsze łatwo jest ocenić czy rozpad małżeństwa jest na tyle trwały, iż nie istnieje możliwość naprawy sytuacji, ponownego nawiązania więzi łączących małżonków. Spróbujmy zdefiniować na czym polega rozkład pożycia i kiedy może być on uznany za trwały.
Rozkład pożycia małżeńskiego występuje wówczas, gdy występuje brak więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej pomiędzy małżonkami. Natomiast rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami żadna więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza, a więc gdy małżeństwo całkowicie przestaje funkcjonować.
Rozkład trwały występuje, gdy dokonując oceny funkcjonowania małżeństwa, opartej na doświadczeniu życiowym, dochodzimy do wniosku, że w określonych okolicznościach występujących w tej sprawie, nie ma możliwości powrotu małżonków do wspólnego pożycia. Przesłanką konieczną nie jest w tym przypadku upływ czasu. Okoliczności w sprawie, mogą potwierdzać przypuszczenie, że pomimo braku długiego okresu rozkładu małżeństwa, nie ma możliwości na ponowne nawiązanie więzi między małżonkami.
Ocena nastąpienia rozkładu pożycia małżeńskiego jest w praktyce dość trudna. Przyjmuje się za okoliczności potwierdzające tą okoliczność takie zdarzenia to zdrada, alhoholizm, a nawet naganny stosunek do rodziny współmałzonka czy niedobór pozycia.
Zdrada czyli niedochowanie wierności małżeńskiej
Dotyczy to sytuacji, gdy jeden z małżonków współżyje z osobą trzecią, a nawet występuje brak takiego współżycia, jednakże małżonek ten związany jest z osobom trzecią więzią uczuciową (Nawet jednorazowy postępek małżonka może stać się przyczyną trwałego i zupełnego rozkładu, dotyczy to w szczególności takich faktów jak cudzołóstwo i ciężka zniewaga – orzeczenie SN z dnia 24.04.1951 r., sygn. C667/50, OSN 1953/1, poz. 9; Pożycie małżeńskie przy jednoczesnym pożyciu jednego z małżonków z inną osobą, jest pożyciem posiadającym cechy rozkładu; małżeństwo takie nie należy do małżeństw zasługujących na ochronę ze względu na interes społeczny – orzeczenie SN z dnia 20.11.1951 r, sygn. C839/51, OSN 1952/1, poz. 1”; Związanie się małżonka z inną osobą węzłem uczuciowym, w którym wprawdzie nie dochodzi do cudzołożnych stosunków, ale któremu towarzyszą wyznania miłości i pocałunki, może być odczute przez drugiego małżonka jako naruszenie, a nawet zerwanie więzi uczuciowej i moralnej, która łączyła małżonków i może być – zależnie od okoliczności – uznane za ważną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego – orzeczenie SN z dnia 26.03.1952 roku, sygn. C813/51, NP. 1953/5, str. 82).
Alkoholizm i narkomania czyli nadużywanie alkoholu lub narkotyków
Praktyka sądowa od lat traktuje nałogowy alkoholizm, jako przyczynę powstania i utrwalenia rozkładu pożycia. Nałóg czy to alkoholowy, czy narkotykowy powoduje unicestwienie więzi rodzinnych, gdyż osoba uzależniona w miarę postępowania nałogu wykazuje coraz mniejsze zainteresowanie rodziną i jej bytem, w szczególności materialnym. Nałóg wywiera także bardzo negatywne wpływy na wychowanie małoletnich dzieci, dla których postawa rodzica jest złym przykładem. Przy nałogu dochodzi także do agresji w rodzinie i innych zjawisk patologicznych.
Naganny stosunek do członków rodziny (współmałżonka, dzieci)
Przybiera często formę znęcania się psychicznego lub fizycznego nad członkami rodziny. Naganny stosunek nie musi przybierać formy znęcania się wg. karnoprawnej oceny, najczęściej jednak takie działania nosi znamiona także przestępstwa. Wyzywanie, lżenie, obrażanie słowne współmałżonka lub innych członków rodziny, robienie złośliwości polegających na utrudnieniu wspólnego życia małżonków jest przykładem psychicznego znęcania się nad małżonkiem. Naruszenie nietykalności cielesnej, bicie, itp. zachowania związane są ze znęcaniem się fizycznym. Obie formy znęcania są wystarczającą przesłanką do uznania trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. (Nie można wymagać od znieważanego i poniżanego małżonka, aby z wyrzeczeniem się własnej godności osobistej, w każdej chwili – w zależności od kaprysu współmałżonka – był gotów pogodzić się. Sąd powinien ustalić na podstawie wszechstronnego rozważenia konkretnych okoliczności, w jakich powód wyrażał gotowość pogodzenia się, czy można było zachowanie powoda uznać za poważne, nacechowane dobrą wiarą, rokujące nadzieję, że powód zmieni własne niewłaściwe postępowanie w stosunku do żony – orzeczenie SN z dnia 10.01.1959 r, 4 CR 157/59, RPEiS 1960/2, s. 404).
Niezgodność charakterów
Niezgodność charakterów jest częstą podstawą na jaką powołują się małżonkowie składając pozwy rozwodowe. Pojęcie to jest dość nieprecyzyjne i dość trudno sprecyzować okoliczności, które mogą wskazywać na taką przesłankę rozpadu małżeństwa (Pojęcie różnicy charakterów jest bardzo ogólne. Bez dokładniejszego sprecyzowania na czym polega, jak się na zewnątrz przejawia i jaki wywiera wpływ na pożycie małżeńskie, brak podstaw do oceny, czy różnica charakterów stała się przyczyną rozkładu – orzeczenie SN z dnia 15.01.1952 roku, sygn. C 502/51 NP. 1953, nr 5, s. 82). Małżonkowie wskazując na niezgodność charakterów wskazują na różne podejście do życia, cele stawiane sobie oraz współmałżonkowi a także różnice w wykształceniu, światopoglądzie, np. różnice religijne, czy też różnice w wieku, które powodują różne spojrzenie na te same sprawy (Szczególnie duża różnica wieku między małżonkami, zwłaszcza, jeżeli znacznie starsza jest kobieta, może doprowadzić do rozkładu pożycia. O tym, czy znaczna różnica wieku powinna być uznana za ważny powód rozkładu pożycia w świetle zasad moralności, decydują okoliczności konkretnego przypadku jak np. warunki, w jakich doszło do zawarcia związku małżeńskiego, czas trwania pożycia stron do chwili powstania rozkładu, przebieg tego pożycia, istnienie bądź nieistnienie dzieci z tego małżeństwa – orzeczenie SN z dnia 16.03.1956 roku, sygn. IV CR 127/55, OSN 1956/4, poz. 112).
Bezpłodność lub niedobór pożycia seksualnego
Bezpłodność lub niedobór pożycia seksualnego, związana jest bezpośrednio z pożyciem seksualnym małżonków i ma istotny wpływ na zachowanie więzi pomiędzy małżonkami. Brak lub istotne ograniczenia w pożyciu seksualnym małżonków może wynikać z wielu przyczyn, np. choroby (impotencja) lub z okoliczności natury psychicznej np. homoseksualizm i może stanowić podstawę do orzeczenia rozpadu małżeństwa. Znane są przypadki, że małżonkowie głęboko odczuwają brak potomstwa, a jednak nie powoduje to rozkładu. Bezpłodność może także doprowadzić do rozkładu pożycia, ale należy ją potraktować jako przyczynę niezawinioną, gdyż możliwe jest rozwiązanie małżeństwa z przyczyn niezawinionych istniejących po stronie małżonka dotkniętego bezpłodnością.
Oczywiście istnieją jeszcze inne oprócz wymienionych przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego, w każdym przypadku ocena okoliczności należy do sądu, który po zbadaniu wszelkich okoliczności sprawy orzeka o rozwiązaniu małżeństwa.
Jarosław Olejarz
Internetowa Kancelaria Prawna
www.SerwisPrawa.pl
