Zgodnie z regulacją art. 47 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.
Skutkiem powstania rozdzielności majątkowej jest tak naprawdę modyfikacja zakresu odpowiedzialności za zobowiązania zaciągane przez jednego z małżonków. Pamiętajmy, że w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Jednocześnie każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Zgodnie z postanowieniem NSA w Warszawie z dnia 2 lipca 2007 r. (sygn. akt I FZ 216/09), rozdzielność majątkowa małżeńska w świetle przepisów prawa rodzinnego odnosi się, jak sama nazwa wskazuje, do majątków małżonków, a nie do ich wzajemnych obowiązków. Rozdzielność majątkowa dotyczy kwestii zobowiązań każdego z małżonków wobec osób trzecich. Dopiero stwierdzenie, że ani samodzielnie, ani przy pomocy rodziny podatnik nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla niego i jego rodziny, pozwalałoby rozstrzygnąć o możliwości przyznania pomocy z budżetu państwa. Nieujawnienie sytuacji majątkowej żony nie pozwala na ocenę rzeczywistej sytuacji materialnej skarżącego pod kątem spełnienia przesłanek do przyznania prawa pomocy w żądanym zakresie.
Przy okazji zawarcia intercyzy pamiętajmy, iż małżonek może powoływać się na nią względem innych osób, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. W związku z tym powyższa umowa będzie względem wierzycieli skuteczna jedynie, gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte po dniu zniesienia ustroju wspólności ustawowej i wierzyciel został poinformowany przez małżonka o zawarciu umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. W innym wypadku umowa dotycząca rozdzielczości majątkowej będzie nieskuteczna względem wierzyciela naszego współmałżonka i będzie on mógł domagać się zaspokojenia również z majątku wspólnego.
Jak zaznaczył G. Jędrejek „małżonkowie powinni w szczególności rozważyć możliwość zawarcia intercyzy w dwóch sytuacjach: po pierwsze, jeżeli jeden z nich prowadzi działalność gospodarczą, po drugie, jeżeli przed zawarciem małżeństwa jeden z małżonków zgromadził znaczny majątek. Małżonkowie mogą również dla uniknięcia komplikacji związanych z dziedziczeniem według ustawy, czy też na mocy testamentu, zawrzeć intercyzę, na podstawie której przedsiębiorstwo wchodzące w skład majątku wspólnego wejdzie do majątku osobistego jednego z nich. Rozwiązanie takie może umożliwiać dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa, które nie wejdzie w skład spadku, a tym samym możliwe będzie uniknięcie postępowania działowego, które często prowadzi do zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej na skutek podziału majątku przedsiębiorstwa.”
Reasumując, ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami skutkuje znacznym ograniczeniem odpowiedzialności za zobowiązania drugiego małżonka. Stanowi to pewien sposób formę ochrony zarówno dla jednego jak i drugiego małżonka – żądania wierzycieli będą mogły zostać skierowane tylko do jednego majątku osobistego małżonka – dłużnika, a nie do majątku wspólnego, jak ma to miejsce w przypadku ustawowego ustroju majątkowego pomiędzy małżonkami – tzw. ustrój wspólności ustawowej. Zgodnie bowiem z treścią art. 41 KRiO, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 KRiO, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 KRiO.
