Zgodnie z treścią art. 13 kodeksu karnego, odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Mówiąc o usiłowaniu popełnienia przestępstwa, należy wskazać trzy elementy, które powinny wystąpić:
a) zamiar popełnienia czynu zabronionego,
b) bezpośrednie zmierzanie do jego dokonania,
c) brak dokonania.
Wymaganie, aby zachowanie sprawcy usiłowania podjęte zostało "w zamiarze", powoduje, że w tej formie stadialnej nie mogą zostać popełnione przestępstwa nieumyślne i przestępstwa umyślno-nieumyślne (z winy mieszanej)1. Zamiar nie tylko stanowi konieczny element konstrukcji usiłowania, ale ponadto jego treść wyznacza zakres odpowiedzialności karnej.
W literaturze prawniczej rozróżnia się kilka rodzajów usiłowania:
- usiłowanie ukończone – sprawca uczynił wszystko, co zamierzał, lecz nie zdołał dokonać czynu,
- usiłowanie nieukończone – sprawca nie zdołał wykonać wszystkiego, co zamierzał.
- usiłowanie kwalifikowane – sprawca usiłując dokonać jednego czynu zabronionego, niejako "po drodze" dokonał innego,
- usiłowanie zwykłe (tzw. udolne) – takie, które w chwili rozpoczęcia daje sprawcy szansę na dokonanie
- usiłowanie nieudolne – takie, które od samego początku nie może doprowadzić do dokonania, lecz sprawca o tym nie wie
Dzieli się ono na:
• bezwzględnie nieudolne,
• względnie nieudolne,
• karalne,
• bezkarne
Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.
1 Komentarz do kodeksu karnego – red. A. Grześkowiak / Wiak
